30.12.12

Bota dibinha

Dibinhason:

                   É ka ten sino,
                   É ka ten tambor,
                   nen é ka ta ten sinal na metade testa?

Nos Lingua na nos AK


É ka verdadi, ka ten kuza ki nu ka podi fla ku AK... sta provadu 
"Lingua é un instrumentu ki omi kria atraves di trabalhu pa kumunika ku otus. I kel li da-l grandi forsa nova, pamodi ningen ka fika mas fitxadu na el mesmu. Foi primeru meiu di kumunikason natural ke ovi, lingua. Mundu avansa mutu, mas nos nu ka avansa mutu, tantu sima restu di mundu. Ten mutu kuza ki nu ka podi fla ku nos lingua, mas ten pisoas ki kre pa nu poi di ladu lingua purtuges, pamodi nos é afrikanu e nu ka kre lingua di strangeru. Es  es kre é avansa ses kabesa, é ka ses povu ki es kre avansa. Nos, si du kre leva pa frenti nos povu, pa nu skrevi, pa nu avansa na siensia, nos lingua ten ki ser lingua purtuges. É uniku kuza ke nu pode agradese purtuges, é faktu di es dixa-nu ses lingua dipos di es ter robadu tantu na nos tera”
 (AMILcAR cABRAL)
"A língua é o instrumento que o homem criou através do trabalho para comunicar com os outros. E isso deu-lhe uma grande força nova, porque ninguém mais ficou fechado consigo mesmo. Foi o primeiro meio de comunicação natural que houve, a língua. O mundo avançou muito, mas nós não avançamos muito, tanto como o resto do mundo. Há muita coisa que não podemos dizer na nossa língua, mas há pessoas que querem que ponhamos de lado a língua portuguesa, porque nós somos africanos e não queremos a língua de estrangeiros. Esses querem é avançar a sua cabeça, não é o seu povo que querem fazer avançar. Nós, se queremos levar para a frente nosso povo, para escrevermos, para avançarmos na ciência, a nossa língua tem que ser a língua portuguesa. É a única coisa que podemos agradecer aos portugueses, ao fato de eles nos terem deixado a sua língua depois de terem roubado tanto da nossa terra." (Amílcar Cabral)

28.12.12

Mi, mancomunado!

1- N sta feeeeliadu

2 - Abó ku kes gentis branku nhos sta mankomunadu! Mankomunadu pa kaba ku nos lingua.

3 - Anpo! Nos, du sa ta djuda nhos ku...

2 - Ainda bu ta goza, seu palerma!

3 - Como falante, bu ka al stroba-nu de papia, nen xina-nu bu gramatica pa du papia ku el.

1 - Dixa-m txiga-l roupa na korpu...

2 - Ainda nau, espera, axu ke e teni kusa fla.

3 - Inda bu ka toma fé ma bó ke sa ta caba ku nos Lingua?

1 - Tira-l palavra!

2 - Não! Nau, axu ke é melhor nu dexa-l papia pa du pode refleti.

3 - É sim propi, ome ka carnero ...

1 - Papia, sortudu! Dja fladu ma...

2 - Silensio! Manba dja N era!? Na criolo é mode?

1 - " ka nhos fase rabuliso" ou melhor, " ka nhos faze barulho"

2 - Mano, N ta atxa ma é mas midjor fla: "fica keto!" pamode "baruldju", "barulhu" é... "raboliso" é sampadjudo ke ta fla.

1 - Mané, tanbe ka nho toma as, sanpadjudo ta papia criolo, tudo cabuverdiano ta papia criolo.

3 - Nhos cudado, gosi go, te xina ta papia: " kuzé ke bu kle? xina ta papia criolo na tudo cabuverde."

(...)

27.12.12

Ilha_ (Il)dja

Djarfogo N ka dixa-bu,

Djabraba N ka nega-bu,

Djan de Rombo

Djarmai
Djadsal



24.12.12

Felis Natal!


N ta deseja tudo kenha ke ta kostuma pasa nes kaminho:



FILIS
NATAL!!!
FILIS NATAL
FELIS NATAL FELIS
F
É
L
I
S
NATAL
 
FELISIDADE!!!!!!!
 

Suma bobrera!

"Nha rikeza é suma bobrera bu ta rinca um txopa ta rabenta kuato ó sinco."


(...)

23.12.12

N rapende!

- N rapende sima kantu nha mai po-m na mundo.
- N rapende sima kantu nha mai bota-m na mundo.
- N rapende sima kantu nha mai pari-m.

- N rapende, rapendeeedo!

- Forte N rapende rijo!

- Rapende ka ta mata...
- Inda bem, pamode si ta mataba mi dja-m moreba...

22.12.12

OFISIALIZA-SE, mas é Lingua Cabuverdiano

 
1.       LINGUAS
Vamos falar das línguas cabo-verdianas.
- Existem duas línguas cabo-verdianas:
·         Uma oficial que é o português
·         Outra que não está declarada oficial- a nossa língua cabo-verdiana, língua crioula.
·         Não está declarada, mas é uma questão formal. Porque a língua crioula é a nossa língua oficial.
 
- Agora falta a mudança constitucional (apesar do tal entendimento, enquanto não se registar essa mudança não é oficial.)
 
2.       ALUPEC foi mal-entendido, mas foi aprovado pelos entendidos (trabalhos pós parto?!)
-Confundiu-se muito a língua com o alfabeto (Alupec?)
3.       VAMOS (no gabinete?!)
·         Sensibilizar de que o alfabeto é apenas uma dimensão da Língua porque não se fez?)
·         Primeiro dar estatuto à Língua Cabo-verdiana (porque não tem?)
·         Criar uma normatização da língua com propostas concretas (as anteriores eram abstractas?)
·         Criar a padronização da Língua (Porque alupec é uma contribuição.)
·         Decidir qual será a melhor forma da escrita da língua Crioula (A decisão já foi tomada: para escrever a língua crioula é o AK (ex-alupec.)
 
4.       RESISTÊNCIAS (reconhecidas)
1.       Há resistências quanto ao alupec, por isso vamos:
·         Abrir o campo para participação de outras ideias de outras teorias (Agora, com a mesma comissão, só que no Gabinete…)
 
5.       CERTEZA (ainda que virtual)
·         Todos os cabo-verdianos estão de acordo que a língua crioula deve ter o mesmo estatuto que a língua portuguesa.
 
6.       TEM SIDO DITO, MAS:
Falta neste momento é dizer VAMOS fazer a alteração constitucional que diga que também a língua cabo-verdiana (igual à língua crioula tem o mesmo estatuto que a língua oficial)
 
7.       CONCLUSÃO.
- Karkel ke seja, el é lejitimo: cada leredor ta tra di-sel …!!

20.12.12

Língua oficial e a Outra... que falta

É, mas não é para os outros... o que falta é dizer «que a lingua crioula é oficial»
A ENTREVISTA

ab _ eu não queria terminar esta conversa sem lhe tocar na questão da língua cabo-verdiana_ ou seja_ o crioulo_ qual vai ser a estratégia do seu ministério em termos de oficialização ou não do crioulo__
mc _ bom_ eu devo dizer_ vamos falar das línguas cabo-verdianas_ existem pelo menos duas línguas_ uma oficial que é o português e a outra que não está declarada oficial que é a nossa língua cabo-verdiana_ língua crioula_ _

ab_ mas é aqui que reside a problemática_ _
mc não_ _ na verdade é uma questão formal_ porque a língua crioula é a nossa língua oficial_ é a nossa língua materna_ é a língua de maior uso_ agora falta a mudança constitucional e já há um entendimento nessa matéria que atribua a língua cabo-verdiana o mesmo estatuto que a língua portuguesa_ _ o que é que prejudicou esse debate foi a aprovação do alupec_ confundiu-se muito a língua com o alfabeto_ o nosso grande trabalho nos próximos tempos é uma sensibilização de que o alfabeto é apenas um aspecto da dimensão da língua e é separado_ vamos primeiro dar estatuto à língua cabo-verdiana primeiro_ e só depois_ então vamos trabalhar_ como é que vamos criar uma normatização da língua_ e nós temos agora um gabinete para as línguas a trabalhar nisso_ com propostas bastante concretas_ como é que vamos criar a padronização da língua_ _ devo dizer que o alupec é apenas uma contribuição_ _ embora o alfabeto já tenha sido aprovado_ mas não esgota_ foi uma etapa_ o assunto deve ser profundamente discutido e debatido à luz das novas teorias da comunicação_ à luz da multiplicidade plástica da língua e decidir qual será a melhor forma da escrita da língua crioula_ _

ab_ mas há_ há resistência à própria oficialização da língua crioula_ ahah_ na sociedade nos debates feitos_ _ _

mc _não_ não há_ _ há resistências quanto ao alupec_ _ e eu próprio_ pessoalmente_ não devo ter duas caras_ enquanto cidadão na sociedade civil_ eu fui conta o alupec_ enquanto ministro da cultura devo respeitar o que está na lei_ respeitamos também os trabalhos dos autores_ de_ de tudo o que fizeram para o alupec e dizendo_ vamos abrir o campo para a participação de outras ideias e deoutras teorias porque há muitos cientistas que também não concordam com o alupec_ _ dentro da mesma comissão que propôs o alupec há gente que não concorda_ _ então é um trabalho longo que exige tomadas de posições políticas_ mas_ por isso_ nós criamos o gabinete para as línguas_ essas posições devem ser fundamentadas numa base técnica_ _ -

ab _ mas esse reconhecimento oficial é para si importante da língua cabo-verdiana_ _ _

mc _ o reconhecimentos oficial_ todos os cabo-verdianos estão de acordo que a língua crioula deve ter o mesmo estatuto que a língua portuguesa_ nisso não há resistências_ o que falta_ como eu lhe disse _ no parlamento_ houve esse choque_ _o que falta neste momento é dizer vamos fazer a alteração constitucional que diga que também a língua cabo-verdiana_ a língua crioula tem o mesmo estatuto que a língua oficial_ _ _ “

IN A ENTREVISTA 5ª parte, TCV, 28 de Junho de 2011.

19.12.12

Topete na cara!?


- Coitado é Nos!?

Sacuta-m es "Acadirrééé, Diabo!

Dos palabra ke sai de fundo de arma de um Colador
Tocador, fidjo-l burcan...

"Acadirrééé, Diabo!

Sa ta obido na funco, na sobradu; pa tudo cutelo, cobon ku ladera,
Menus
Mas, sacuta-l gó é obra de matxo matxicado.

Brio de kes limaria djunto ta badja ses disgrasa,
rosto inxuto , cara lerés na mostrador  de poca brigonha,
burro Bisente, burro Santumé ka tem tenpo pa spera ora txiga,
bodona dja capado rodeado de cabras sem sirbintia


Enkaunto Santumé ta paga odjo, kel minin sta gradeado pa soceso panha-l se liberdade.

catxó Fiel sakedo ta ladra, odjo runho ku rosto de argem é pa libra.


cabalo nho Sanfilipe ta badja, ta ralinxa de Txam té Fonti Bila
É li ke Praia! É li ke Praia...É li ke Praia! É li ke Praia...

Fogo tem praia ta pisca-bo odjo:
É li ke Praia! É li ke Praia...É li ke Praia! É li ke Praia...

« Ah Dimoni, korré pa ganha premi nun faisca»

Acadirréeh, Diabo!

Ná, coitado é Nhááá, ke tem ses fidjo femia , es tene-l ku corda marrado na barriga
Nháááh el ten fidjo matxo el po-l nome Zémâriâ pa brinca ku bonêca sem topete na cara.

Nhááh ke ka sta dado ruspeto

15.12.12

Sakuta... Lingua Materna!


N sta faze transcrisão ortografico de "A Entrevista" ku obijetivo de divulga kuzé ke cabuverdiano 'ta pensa sobre se lingua materno'. Nes cazo nu tem dos cabuverdiana: um jornalista i prizidente de Comisão para as Linguas. Es entrevista sta publicado i nu pode obi-l, mas kenha ke ka tem tenpo pa sinta pa sakuta-l, pode lere-l - dja ke leitura é mas fasi/rapido.
Portanto, Leitor sta conbidado pa Ler es transcrisão i tanbe pa posta se comentario, unde é ta da se opinion serio i responsavel sobre Lingua cabuverdiano.
A Entrevista 1ª ku 2º Pergunta (ta tem continuason)
[a b]: boa noite_ a oficialização do crioulo de cabo verde_ ou seja_ da língua cabo-verdiana_ é um tema sempre actual e que apaixona e divide a opinião publica tanto no país como na diáspora_ _ a constituição da república de cabo verde obriga a criação de condições para que o crioulo seja língua oficial em paridade com o português_ mas falta entendimento político nesta matéria_ não obstante_ o governo anunciou que dois mil e douze seria o ano da oficialização da nossa língua materna_ para um ponto de situação sobre o assunto_convidamos hoje a presidente da recém criada comissão nacional para as línguas_ adelaide monteiro_ _muito boa noite_ _
[a.m]: boa noite_
NOTA:
1. Leitor, o texto dessa entrevista está escrito segundo grafia do AK (ex-alupec).
1. [ki karateristikas ki un lingua debi ten pa é ser un lingua ofisial? ]
"...enkuantu linguista, ki_ ki karateristikas ki un lingua debi ten pa é ser un lingua ofisial_ _ sima nu konbina_ nu ta ben fazi es prugrama na kriolu_ já ki nu sta ben papia sobritudu di lingua i di kriolu en partikular_ _
[a.m]: kon serteza adilina_ bo noite_ mas un bes_ aah_ kondison pa un lingua ser ofisial_ aah_  bon_ un lingua desdi ki el é lingua di un populasão né_ el é lingua de un país_ é lingua en uzu nakel país_ aah_ el é un kondisãu primeira_né_ é un kondissãu primera_ ki lingua ki ta uzadu na kel país_ aah_ i otus kondison _ é lingua ke_ na kazu di paízis ki foi kolonizadu_ ki es kaba pa ten un situasãu linguistiku_ aah más konplikadu_más konpleksu_ pamó bu ten lingua di populason_ dipos bo tevi lingua di kolonizador_ la bu ta kaba pa ten dos lingua_ bu podi ten mutu más_ ta dipendi di numeru di populasãu_ nu ten na_ na kontinenti afrikanu paízes ki ten_ ki ten txeu lingua_ aah bu ta kaba pa ten la un lingua_ iih ki kaba pa ganha un ixtatutu di ofisial_ _ desdi épuka di kolonizasãu_ purki era indiskutivel_ né_ aah i ki seja lingua di_ aah_ lingua di ofisializasãu é lingua di ensinu_ purtantu kel la també _ é_ ééh un di kes kondisãu_ mas_ kondison si kaliar primeira di kel primeira_ é di lingua _ é kel _ el seja lingua ki ta uzadu dentu di teritóriu nasional_ _ né_ i é podi ser_ un_ dos ó tres konformi é rialidadi di país_ _
2. [ki rikizitus enton ki falta pa kriolu ser ofisializadu na país? ]
[a.b] i kriolu_ kon serteza ki sta dentu di anbitu di kes linguas ki ta utilizadu_ i di ki maneras_ sobritudu li na kabu verdi_ enkuantu_ i_ lingua materna_ _ ki rikizitus enton ki falta pa kriolu ser ofisializadu na país_ _
[a.m]: aah_ aah_ li sin-sin li_ si kal[h]ar é_ é intendi mesmu_ aah_ ki nusãu di kuzé ki é un lingua ofisial _ _ aah _ si pa otus paíziz_ ka tevi kel dúvida_ é fasil aponta_ si kabu verdi na épuka pasadu ka tevi dúvida na na asumi ki purtuges é un lingua ofisial_ é un kuza ki nu atxa_ ka tevi un reflesau_ si ka-si nu ta poba otu_ aah_ situason konplika un bokadin purki eh lingua_aah_ ofisial kaba pa fika muto ligadu a lingua di uzu na un ditirminadu ixpasu_ na ixpasu formal_ _ anton nu skesi un bokadinhu ma uzu di lingua el é ka diterminadu na kixtãu di ser ofisial_ aah_ é ka só pamodi é ta uzadu na ixpasu aah_ konsideradu formal ki el é ofisial_ ma bu devi konsidera lingua di dia a dia_ i li sin-sin_ komu kriolu é tevi tudu kel karga_ negativa desdi si formasãu_ _ né_ i linguas ki surji na kel kontextu_ nun kontextu istóriku konplikadu_ ixkravatura_ _ é fika senpri ligadu a kel kontextu susiolójiku_ de _ de ixkravatura_ lingua di skravu_ é trazi un eransa_ un eransa susial mutu forti ki es kaba ta oial komu aah_ é un lingua ki ka ten prestijiu_ i komu é ka entra na ensinu_ ensinu é di kes_ aah_ é di kes árias undi ki lingua ta valoriza_ hun_ _ entãu é kaba pa fika un bokadin_ un bokadin a marjen_ mas enkuantu karateristika linguistiku el é_ _ enkuantu numeru di falantis el é_ _ i si nu bai só pa numeru di falantis_ el podi ten até mutu más extatutu ki purtuges na kazu di kabu verdi_ _
 
3. [ kantu tenpu más é nesesáriu pa ten puzisons klarus di ki kaminhus inda é nesesáriu perkori pa ofisializa kriolu? ]
[a.b] dipos di anus ta dibati_ ta refleti_ até ééh_ ta sprimenta kriolus nalguns aah_ skola na kabuverdi també_ mesmu a nivel superior_ kuzé_ kantu tenpu más é nesesáriu pa ten puzisons klarus di ki kaminhus inda é nesesáriu perkori pa ofisializa kriolu
[a.m]: aah_ aah_ li sin-sin li_ adilina_ axu ki nu ten ééh _ es kixtãu di pulitika_ de pulitika di lingua_ N ten ki enkuadra un bokadin aah_ purki _ u ki ten_ u ki ten stadu ta kontisi tudu kes tenpu li é_ é iih_ é xtudus_ ééh_ é dibatis_ mas si kaliar non di forma orientadu_ non di un forma sixtemátiku_ ka ten tidu aah_ dipos até N podi fla purkê_ un di kes konstranjimentu pamo kel dibati li_ axu ki falta un komunikason entri kes_ tudu kes algen involvidu nes prusesu_ aah propi falanti_ tékniku i kenha ki ta disidi_ enton parse-m ma é un kuza ki no nu ka xinta na mesa [menza] tudu kes algen li_ pa nu odja rialmenti undi_ undi_ kuzé ki nu podi sania_ en termus di kuzé ki nu kré_ kada un di um manera_ mas axu ki meta é kel mé ki nu kré txiga_ é ofisializa_ ma komu sta_ ka ouvi kel komunikasãu_ pa téknikus informa modi ki ta ser_ ka tevi kel aah_ nu ka tevi kel sen pursentu di kondison pa el é ofisializadu, pamó kuandu el é ka é bu ta ten otu restrison_ até na konsigi finansiamentus _ pur izenplu _ pa bu fazi xtudu_ anton_ ker dizer_ fika un data di falias né_ anton_ mi pa mi_ kel tenpu ki falta ta dipendi di kel kondison ki
-ahah_ guvernu_ kel_ kel kondison ki nu ta ben ten pa trabadja na es kixton_ _ é podi ser kurtu é podi ser longu_ ta dipendi di kondison_ purki é verdadi ki kel kiston di lingua li_ é ka ten tidu _ apezar di pesoas ta fla_ ta investidu _ nu ta ba spia u ké ki ten investidu _ _ é individualmenti kada tékniku ten sakrifikadu_ si kabesa_ pa é trabadja sobri kriolu_ mas en termus di un investimento pa fla_ tevi un investimentu na orsamentu xis pa kistãu di lingua_ kel kel ka tevi_ i kel li é un grandi konstranjimentu_ é un kiston di rekursus finanseru.
4. [ker dizer ki nu ka tinha kondisons pa nu anunsia ma anu di dos mil i douzi ta ser anu di ofisializasãu di kriolo?]
[a.b]: ma kel ki foi kriadu_ kel komisão nasional pa _ para ax linguax _ahaha_ iih_ ta parse ma un di ses prinsipal obijetivu é pa prepara kriolu pa ser _ pa ser ofisializadu_ ééh u ké ki nu ta pergunta_ ker dizer ki nu ka tinha kondisons pa nu anunsia ma anu di dos mil i douzi é anu di ofisializasãu di kriolo_ _
É pa N kontinua?


A Koiza_ Bom dia

[Cidade Velha]

neste município sucessivos cortes_ a iluminação pública_ _ então fraca_ principalmente aqui_ aqui na cidade velha_ e nos últimos dias a coisa tem-se multiplicada_ _ cortes_ permanentes_ _ encontramos também fios descobertos no chão_ _ postes inclinados_ _ ahah_ como podemos ver_ um risco para_ para as sociedades_ Com a época festiva que se aproxima_ a coisa por aqui não é das melhores_ _ e para finalizar _ neste momento estamos sem energia eléctrica_ esta é a nossa realidade_ _ bom dia_

Correspondende da RNCV, Pulsar informativo, 09.12.2012

12.12.12

Dja bu busú!

- Dja bu busu-m (de abusar?!)

Antan é asin:


<lanbu>/<lambu> [l'bu]. verbo.  1. agasalhar-se com...;  cobrir(se) com... /de... 2. lambuzar; sujar-se

<lanbo>/ <lambo> ['lãbu]. substantivo. 1. colo. 2. regaço. 3. parte que pende de uma peça de vestuário (aba).
a) Lanbo de caminza;
b) Lanbo de saia, lanbo de bistido
 
Si, screbedo na um serto AK: <lan>V <lanbu>N   --- kel prumero ta ten asento (orto)grafico?!
(...)

Lanbu



- Kudado! Bu ta da tistimunha ku saco lanbudo!

Lanbu ---> labu(do) --> lanbuza(do)

<lanbudo> ben de costa? Ka bu larga pé pa bu sonbra txada, bu ka cokero!

- Ago, nha panha lanbo pamó nha sta nuprite (ka tené cars****).

- Nha tra minin de lanbo, nha da-m el!

- Si bu ka tené kabu-l po, po-l na lanbo caminza.

(...)

MariKanismo


- Odja, argen grande bu ka ta boda el!

- Mi bo ka ta boda mi. N ta dabu ku belti ke bu ta fica detado na txon.

(...)
Ante bu boda mi, pargunta sombori ku modé ke el pasa ku mi... N lonba-l só de brasinoca!

(...)

11.12.12

AK _ iva_ dimogajia_ fatura_ taks fri!


Um Lingua ka ta screbedo sima ta papiado. Scrita tem ke tem se propi regra, ke ta nxinado i ta prendedo na scola... sima ka ten scola. Criolo é pa
Es testo sta screbedo na "Un Ak"
"obrigada sinhor prizidenti, axu ke sinhor ministru dja_ dja sklaresi _ boa parti de sklaresimentu ki N tinha pa N daba_ mas_ inda N kre uza di palavra pa N fla u siginti_
-opuzisãu ta fla ma kauverdianu ta paga má_s na dos mil e três_sinhor ministru foi ben klaru_ mas es guvernu ten boa intensãu ku es kontratu ke é assinadu te oje_ mas ka_ ihih_operadoris turístiku ta aplika omesmu taxa_ agora nu ta purgunta u siginti_
undé ki kaverdianu ta paga mas_ isu é dimogaji_ dimogajia de_ di opuzison_ purkê_ _ si_ si_ kuntratus asinadu_ até es mumentu_  guvernu aseita-l ku taxa de sex pursentu_ purkê dja es ta asinadu_ agora nu ta pergunta opuzisãu_ purkê ki kauverdianu sa paga más_ si kes operadoris a partir de dois mil i treize ta paga omesmu taxa ku kauverdianu_ agora nu ta purgunta u siginti_ _ kuandu opuzisãu ta fala_ _ ma es ten_ ma es ta ben di paizis fora es ta retribuídu iva__ nu ta purgunta é u seginti_ _ é iva di konsumu ó iva di ekipamentus_ ki eu saiba_ senpri ta retribuídu é tas_ taks fri é iva di ekipamentu_ agora pa nu pergunta u siginti_ _ fladu ma_ ka ten_ _ ma es iva ka ta ben fazi justiça_ _ nos_ nos opinion des bankada ma ta ben fazi un justisa_ u seginti_ _ purkê kuandu un sidadãu ta bai pa minimerkadu e ta kunpra un sumu a seix pursentu i turista ta paga-l a kinzi pursentu_ ki digu_ i turista ta paga-l a sex pursentu_ axu ki es alinhamentu ta ben trazi justisa_ _ nu sa ta fala i opuzisãu di kuandu un sidadãu_  e ta bai pa minimerkadu e ta kunpra un sumu ó un uiski a taxa di kinzi pursentu i na restau_ _ nãu_ sinhora deputada_ nhos konsulta na nhos fatura_ na nhos fatura di minimerkadu_ i kuandu un turista ta paga na restoranti_ kinzi pursentu_ axu ki es alinhamentu_ sex pursentu_ axu ki es alinhamentu ta ben trazi justisa sin sinhor_ nhos konsulta na nhos fatura di minimerkadu_ _ kuandu un_ un sidadon ta ba fazi es konpra_nhos konsulta klaramenti nhos ta odja isu_ agora_ kuandu_ nu ten na jornal_ inda ta fla ma kauverdi sta na top ten_ i é ta fla ma prespetiva pa dos mil i trezi é omenta turista na kau verdi_ nu ta purgunta opuzisãu_ undi sta tudu es alarmis ki es sa ta fazi ku alinhamentu di _ di iva_ _ Purkê_ si nu ten studu ki ta fla ma nu ta omenta fluksu di iva_ inda ma nu sta na top ten _ mi N ka ta intendi es tipu di_ diih  pulitika ki opozisãu ta fazi_  agora_ _ pa _ termina nu kre fla u siginti_ _ balansu di tudu es ali_ alinhamentu di Iva é negativu_ _ sin é negativu_ pos_ stadu ta ba dexa di kobra_ sinkuenta i sinku milhõis di eskudus_ Pur issu u ki nu ta purgunta é u siginti_ _ undi sta omentu brutal_ di inpostu_ ki opuzisãu ta fala pa ngorda makina di stadu_ _ si nos_ sta klaru ma é ta dexa di kobra sinkenta i sinku milhõis di skudu kom u alinhamentu di Iva."

--> undi sta gramátiKa _ de Lingua Cabuverdiano? É INATU?

8.12.12

Lobo Ku Xibinho



Era un bes Lobo ku Xibinho
   Na kel tempo, fome era preto. Xibinho ta andaba pa tudo cabo ta djobe kuza-l cume. Um serto dia, na boka-l tarde, el staba ta pasa djunto de um poso, el encroca el djobe pa dento el odja um kejo la na fundo ta boia riba de ago, logo el frega mon i el sarta de contentamento-, «N ta mata fome gosin». El entra na balde el dixe, mas canto el txiga fundo el spia pa riba, el fra:
- Ah nha madrina Lua, nha ngana-m!

Xibinho duzusperado pensa na se avo ke ta fraba el ma fome ka ta mata suma ngana cume. El lenbra kes consedjo de gentis grande... ah sin sabeba, konsedjo de gentis grande ka ta minti! Ami, sabido sima corbo:

- Ah, Xibinho, gosin go ka bale pena bu pensa na bu avo ke more fogado na bolonbolo... Ah nha madri...» mas antis de el caba fitxa boca dreto, Lobo parse, balonbolo?!
- Abo, Xibinho! Dentu-l balde?! Nose é ka nada?
Xibinho ku vos nfastiado, ndogado, forsa tres rotadura:
- Ah nha tio, N sta farto de kejo. N stá ta discansa dento balde pa N ka modja pé, sinan N ta constipa nha cabesa.
 
- Xibinho, inda ten mas kejo? Kejo só tamanhonzon, é ka-simé?
 
- Kejo ke sta li ka ta caba ku dos cantiga...
 
 Ku es fome ke N tene! - Nho Lobo ku se fome torna lascado, canba na balde.
 
- Nha tio, nho ka meste raganha boca, nho garda modjo pa nho bem po na kejo.
Nho Lobo ka kré ku sabe, el sa ta odja tempo ta pasa el fra dento del, - «manba kel kejo caba, ante N txiga nel».

 Canto Lobo da conta ma sima  es sa ta dixe Xibinho sa ta subi, el fra Xibinho:
- E sin prope, ba! ba ta ba Xiiibinho -, « kejo ke fica li é só de mé»
Xibinho canto el sta la riba, rekomenda-l:
- Nha tio, ora ke nho ka farta, ka nho diskisé de spia pa riba.


(...)

6.12.12

SinKU

"(...)
'Contam-se nos dedos de uma mão os professores devidamente capacitados para ensinar o crioulo em Cabo Verde', diz Veiga (...)" LER  ;).
 

Nome:
 
1º_________________________________________________
2º_________________________________________________
3º_________________________________________________
4º_________________________________________________
5º_________________________________________________

5.12.12

Bazunta/buzunta


Minino staba bistido janota na ragas de “Nhá” ta cumé xupa-xupa, tudo babado!
-E “Nha” la, ka nha dexa-m kel minino ntola mas de ke si!
 
«Ntola se kalhar el ben de <entolar> em português?!»
 
Mas, N djobe na Dicionário de Academia palavra “entolar” N ka atxa-l. Es palavra é ka portuges? Entretanto, na Dicionário Aulete digital “entolar… o mesmo que entolecer… en + tolo.” Es definison, ka fra nada na nos criolo (?).
Du djobe-l Na kes disionario de caboverdiano publicado, enton rezultado  é kes li:
Dicionário cabo-verdiano (variante de Santiago) Quint-Abrial (1998)
Santiago
Português
Ntola [‘~tolɐ]
Atolar-se.
Ntola na láma
Atolar-se na lama
Ntolado (ka rejista)
 
 Dicionário Caboverdiano-Português de Manuel Veiga (2011)
ST
SV/OV
Obs Port
ntola
patiná na lama, entolá, in[tolá]
Ver[bo] Patinar na lama, atolar
Ntoladu
Entolóde, in[tolóde]
Adj. atolado
 Na Fogo <ntola> significa bazunta de argun kuza, sobretudo  gordurozo/oliozo/melado/akuozo.
Na forma de papia de gentis de Fogo ta uzado “… unta kabelo de vazilina” mas ora ke flado “… kabelo bazuntado de vazilina” é pa significado semantico ma sta untado dimas.

Agó palavra <bazunta> do português <besuntar>. Dento de kes posibilidade de skrebe, suma papiar kriolo, <besuntar> podeba ser grafado:
<bazunta>/<basunta>  
<bezunta> / <besunta>
< bizunta> / <bisunta>
<bozunta>/<bosunta>
<buzunta>busunta>

Dicionário cabo-verdiano (variante de Santiago) Quint-Abrial (1998) ka rejista nenhum des ipotis.

Dicionário Caboverdiano-Português de Manuel Veiga (2011: 77) regista só kel lisin:
ST
SV/OV
Port
buzunta
bezuntá
Ver[bo] besuntar, untar

Na LEXICO de Napoleao Fernades (NF).
Besunta(r, besuntar.  Sertamente, ralizasão fonética [be’zũtɐ]. Sta claro ma NF ka skrebe ku AK (ex-alupec).

ST= Santiago; ST/OV= São Vicente/ outras variedades de Criolo (regista muto poco); Port=português.

NB: AK (ex-alupec) é ka lingua nen é ka ortografia, talves é... mas nen kel li. Lingua caboverdiano é caminho londje!

4.12.12

Arbeca


Kumodé ke  de "alparca" txigado na arbeca?

- Na pé el teneba un arbeca bedjo. Um arbecon de tempo se bisdono.

...)

3.12.12

Bardugo/barduga


Kanto ta panhada xicotada de "verdugo" corpo ta ficaba tudo bardungado: dubron-dubron

N sabe ma ta frado burdungo/  [Bur'dũgu]/[bɐr'dõgu]/[bɐr'dũgu]

N sabi ma ta fladu burdongu / [bur'dõgu]


Ago, será ke tudo kel ke ta falado ten ke skrebedo sima ke kada un ta fla?
(...)


Burdungo


- N ta radja ma mi moskito ka ta morde-m, ma N ka sabe kuzé ke morde-m na pé ke dja cria-m un burdungo.

(...)

29.11.12

ka bustante!

- ka bustante, kanto el fitxa txoro ke mundo djunta...

É serto ke criolo é ka portuges. El é un lingua de baze leksical portuges, isto é, palavra  é de portuges, más fonética, sintase, Semantica i sobretudo pragmática só kenha ke Caboverdiano ke ta sinti-s.

Fitxa txoro é ka "fechar o choro/parar de chorar", é comesa ta txora/rinca txoro/ranca txoro.

23.11.12

Portuges Kabuverdianu


Antan, Criolo é Portuges cabuverdiano?
 
Despreocupadamente. Oje é sesta-fera. Dia ke Radio Nasional ta da  Reporter i Pulsar Informativo na lingua de tera. Basta obi, pa pargunta: ma ke criolo?
 
- É un criolo lebinho e cada vez mais levinho, ku gana de vira variedade de Portuges caboverdiano.
 
(...)

20.11.12

Agó, akadirdééé!

Gosin é sin:

- Ken pode, pode. Ken não pode, pupa!

- Ken ke pode, pode. Ken ke ka pode... Puuupa!

- Ken ke podé, podé. Ken ke ka pode é pa pupa!

- Konpas, cabo dja margosa....

(...)

17.11.12

Leitura_ CV

  
“ (...)
- Essa força, como muito bem dizes, meu caro, vem de dentro. Ou se tem, ou não se tem. Não se pode fingir, sem nos enganarmos a nós próprios - retorqui. Tu referiste um conjunto de interesses que te fazem correr. O querer aprender, a pequena, os sonhos.
- E eles não terão os mesmos interesses? Quem não quer aprender, conquistar uma pequena, ou realizar os sonhos? - questionou Osagyefo.
- Repara que juntaste interesses que são meios e interesses que são fins. Aprender, conquistar uma pequena, podem ser apenas meios para atingir um fim, que é a realização dos sonhos, a construção de um futuro de bem estar.
- Aí está. Como poderia ser diferente para eles? - questionou.
- Pode, sim senhor. Repara que digo pode e não que seja diferente. O teu futuro, e o de teus irmãos, vai ter que ser construído por vocês. É certo que eu vou ajudando, disponibilizando matéria-prima e ferramentas. Mas não posso, nem quero, substituir-me a vocês nesse processo. E eles...
- Acha o pai que eles estarão contando com a fortuna dos pais? - Cortou Júnior. É... Pode ser. Tendo o futuro garantido, estudar para quê? Oh! Céus! Será?!
- Não seria o primeiro caso - respondi.
- É. Pode bem ser. Mas eles não fazem contas? Eles são tantos! Quando dividirem a fortuna dos pais entre eles, mesmo que tudo corra bem, cada um vai ter apenas uma pequena fracção do pecúlio da família - raciocinou Júnior.
- Mesmo que a fatia de cada um deles fosse grande. As fortunas não se reciclam autonomamente. Alguém teria que geri-las e ninguém melhor do que os próprios titulares. E desde quanto ignorantes gerem fortunas? Desculpa, pai, mas eles são, sim, uma cambada- proferiu, agastado, Osagyefo.
- Calma, rapaz. Por onde anda a tua tolerância? Nunca julgues os outros, se não queres que os outros te julguem. Eles podem muito bem ser vítimas – desafiei.
- Vítimas? Vão para o liceu de carro, têm um montão de empregados, parecem nadar em dinheiro, gozam de boa saúde. Fala sério, pai.
- Ainda assim podem ser vitimas. Vítimas da educação que receberam e recebem. Que seria de vocês se eu vos passasse a ideia de que não precisam preocupar com o vosso futuro, que estava tudo preparado e à vossa espera?
- Honestamente? Providenciaríamos o teu internamento. Onde já se viu? – riu Osagyefo.
(…)"

António Ludgero Correia. Sapatos de Defunto. Praia.Tipografia Santos, 2007.

Arufa


[ɐ'rufɐ]/ [ɐru'fadu]
Kanto N odja-l arufado ta ben, ami nha corasan nborrea.

Muga

- Nos nu ten txon txe(u)

- Txon ka camoca, é ka ta muga.

(oje nen minino ka sta muga asucra, ke fari camoca!)


(...)

7.11.12

Faiapo

- Bu ka ta dixa ninhun faiapo (resto)?
- Bu tene dente só faiapo de mango/mangi...
- Dja N laba boca, mas el ka ta sai.

3.11.12

basunaco

-É bó la, basunaKu!

-Basunaco gó, é kuzé?

-É bó propi. Basunaco. Sin, ba-su-na-co.

- N ka sabe é kuzé, mas sta dreto. senhor non presta, bariga trincado, bigodi-l  rato, rostu-l frujidera xines...

- BasunaKu!

31.10.12

ALUPEC: É di ruba-l tudu!


Riba d' ORA?  Não. Ma sin, ... 

"Komisaun nasional pa lingua prioriza a ofisializasaun u kriolu.
A komisaun nasional pa lingua (KNL), enposada es tersa-feira [onti] na sidadi de Praia, difini komu prioridadi di se mandatu txiga a un konsensu sobri kritérius pa ofisializasaun.
Adelaide Monteiro, linguista y un dus 24 komisáriu pa lingua, afirma aus jornalistas ki, komu órgaun konsultivu du governu, a KNL sta disposta “pa kuantu antis”, aprizenta alguns trasus di difinisaun di politika linguística di kriolu.
“Sujiru pega na kestaun di ofisializasaun di kriolu y tenta analiza undi é klaru pa, enkuantu kumisaun, sklarese es kestaun purki ka ten pisoas kontra ofisializasaun di kriolu, más sin , kontra stratéjias des ofisializasaun” disi defendendu a kriasaun di konsensu à volta da questaun y sobri a milhor stratéjia di oficializa kriolu.
Es opiniãun é konpartilhadu por José Luís Tavares, skritor y un dus seis komisárius di diáspura, pa ken é na diáspura ki lingua kabuverdiana mante uma vivasidadi “purki lingua é u primeiru ilimentu di rekonhesimentu di identidade dus kabuverdianus lá fora.
“Nu ka ten  ki skodji nenhum variante, nu ten ki skolhi a pusibilidadi di tudu pisoas ki spresa na kriolu podi skrebi skrebi na se variante ku alfabetu unifikadu, purki é ka falaris ki ta unifica língua, é skrita, adivogou.
Pa se ladu, Eutópio Lima da Cruz, u kumisariu ki skrebi u primeiru livru ku alupek (alfabetu unifikadu pa skrita du kabuverdianu), a ofisializasauu du krioulu “debi ser akarinhada” kon tudu realismo y txiga a un afiksasaun di skrita nacional. (…)"
di partuges pa kriolu_ un kontributu!

28.10.12

in sim

Bu sta in sim de mi? Ka bu fica in sim de mi, pamode N ka faze-bu nada.
(...)

24.10.12

Ku gana txiga riba !?

Faxi: faxi-faxi

El dja el txiga riba. Dja?!

Nho Flano dja txiga riba;
Nho Beltrano, ku nha Beltrana també dja es txiga riba;

- Nha Flana gó txiga riba faxi! Ontonte ke... era kumé de parsubexo...
- Nton kel oklu sukuro, sapato sarto arto, saia travada, bluzia rou tou, ta rakatxa pa entra na djipe é el?
- Nem mais!

-Nes bida é pa du ka fra nada ma ka tem... é margós ke ta bira dose!

- Midjó bu cala-m kel  bocona.

- Antan, Sicrana ton dispatxada dja el sta... dja...
Sta kuze?
- Riba la ta disfruta, mas de ke bó. Era cuzé más?

- Na nha tempo, faxi-faxi era só kel cuza-l gato...

- Cudado, boca ke nbarca pé.

22.10.12

midoro_muidor


Na foto du tene um midoro tradisional. Midor(o)/muidor(o)/maidor na criolo de Fogo. Na kes oto criolo é: mUinhU. Ken ke ka tem midor ten "ralador/rolador".

Midor é pa mui... "mui -> muida"

Pilon é pa kutxi pa tra farelo e, se torna pila ta bira farinha...

Forte traisan!

19.10.12

Ka bandona-m

(...)

- Se el bandona-bo, bu tá djobe oto algem. (bandonabo)
- Ami ningem ka ta bandona-m, pamó N ka tem kuza fla!

- Mudjer, nha ka (i)ntende! N sa ta fla nha, se Zé largá (=largaba) nha trabadjo.
-An, mas ora ke nho ta papia, nho papia dreto, Ok!

(...)

Leksico é de portuges, má de Portuges pa Criolo monte kuza kontise.

(...)

17.10.12

Credo, ma ka ta dado ku ke


Nos lingua é re(i) de matxicado.
É matxicado sin sin senhor!

Nos Lingua: sprito de liberdade de corpo catibo

Xaguado na tudo ladera ku kobon, kanba palasio... mas mal bistido torna ratadjado,
Matxicado ka ta da-l ruspeto, é xagua bai.

Da-l ku ke el ta granxuma...

(...)


13.10.12

É nha brigonha

- bu pode bem ku rosto lerés/ lorés, bu ta txa-m li. Na Fogo, eufemisticamente, significa "rosto alegre e contente" pa bem justifica kel poca brigonha... Um rosto de poca brigonha, disfarsado.

Napoleão Fernandes screbe "lórés, SOT. lóros; el subi na lóres el faze'l es cusa, ele fez-lhe isso descaradamente, prepositadamente, afoitamente.

1. N ka ba la.

2. N ka a la = N ká la.

ka+a= ká // de verbo "ba".

Criolo é um lingua Re de/Rei de matxicado. Matxicado

matxicado [matʃi'kadu]. adj. Rapas, bó é matxicado.  Kes rapazis matxicado dja txiga! Ali Rapas matxicado ka ta entra.
matxica [ma'tʃika]. Bem pa du bem matxika. N ta matxica-l N ta mete na saco...
Veiga (2011) Dicionário Caboverdiano-Português
Santiago

OV

Português
matxika
matxikadu
grógu matxikadu
maxuká, izibí
Bon pa frónta
groge mute bon
ver amachucar, exibir-se
adj Excelente, muito bom
exp aguardente muito boa
"Dja nu bem, dja nu bem pa nu bem matxica." (nes contesto: exibir-se).
 
Quint-Abrial (1998). Dicionário Caboverdiano-Português: variante de Santiago.
matchikádu [matʃikadu]. (port. machucar) adj. mal educado, grosseiro, ordinário, vd. grógu, malkriádu

12.10.12

N cá

N cá la.

...

Dispidida

(...)

- Mi gó N ta dixe li!

- Antan, prazer du odja, tó ke du torna incontra.


...

9.10.12

- Oh nhá má!

 
Ta interesa-m, por iso: Copy Paste! (1)
 
"Não haverá desenvolvimento verdadeiro sem o desenvolvimento da língua materna, ponto! Exercício diário, vulgo TPC (Trabalho Para Casa) que desde a minha infância são meros cumprimentos de obrigação, em vez de serem entusiasmantes prolongamentos dos ensinamentos nas aulas. E continua. Sempre me angustiou essas questões. Como uma filha a crescer rapidamente, para além da angústia vem-me a revolta. Vejam só este enunciado:

"Ao número anterior, adiciona uma unidade ao algarismo das dezenas e de seguida subtrai um unidade ao algarismo das unidades. Ao número obtido, faz a soma dos dois algarismos. O que verificas?"
 
Distake gó, é dimé.(1) sem comentario.