31.12.09

Diskursu Prizidensial 2009 -2010


- Dja Nho Le? ... Dja Nho kaba?!! Antan, Baleu pena leitura des diskursu di nos prezidenti di Republika?
- Sin. El Sta-m dentu nha sal.
- Ah, mi go...
- Aaaaaaaaaaaaah!!!! Nãu!? Pamodi?!
- Eh.... Aaah...
- Artu la!... Dja du sabe. Nho ka meste po kel disku!

30.12.09

Badiupek Nasional: papia i skrebe


Ora ki asuntu e LKv N ta pidi sklaresimentu a... kumenta kumentariu!

Kriolista Ku K di King, Nho ten razan nes kumentariu. Ma… N ta da Nho “feedback” , nes asuntu di LKv arguns kumentadoris (i diputadus tanbe) o es sa ta konfundi ofisializasan di LKv ku ofisializasan di skrita di LKv o pior, es sa ta finji ka ntende, ka sabe ma normalizasan di SKRITA i LEITURA i etc. e tradisionalmenti nxinadu-aprendidu na skola. E SKOLA ki ten es papel di Alfabetiza. Alfabetiza signifika nxina un argen le ku skrebe (alfabetiza ka signifika nxina papia. E ka si me?). Purtantu, e analfabetu kenha ki ka sabe “ler-escrever”. Enbora e mas natural ki karkel argen ki ta papia, naturalmenti se LM te 5-6 anu i dispos el ta bai skola di se pais pa prende skrebe-l i ler el. Ora, na Republika di Kabuverdi e si: nu ta papia LKv na kaza i na kumunidadi ma du ta alfabetizadu na skola na Lingua portuges, lingua ki du ka ta papia. Nu meste fra ma na nos skola di Kv du ka ta enxinadu papia purtuges! - Sta klaru ki nxina le e ka nxina papia. Tanbe e konsideradu alfabetizadu kel argen ki ka sabe skrebe se lingua-maternu desdi ki el sabe le i skrebe un o mas Lingua-natural.
E injustu pensa ma un alfabetizadu na purtuges o na otu lingua karkel e altamenti konpitenti na skrebe LKv ki el ta papia. Mintida. Skrebe, ora ki e pa otus argen ler ten di ten regras intelijiveis i partilhadu dentu di komunidadi linguistika. Purtantu, si nu kre ten skrebedoris i leitoris di LKv Skolas di Kabuverdi ten di kumensa ta nxina LKv. Nu entantu, e prisizu ki nu toma konxenxa, a partida, ki leba ensinu di LKv pa sistema di ensinu-aprendizaji ta ben ten se propi prusesu i el ta dura... mas ten tenpu!

Di favor, ka konfundi papia ku skrebe. Dja izisti bazi pa skrita di LKv ofisializadu en forma di dikretu-lei pa tudu alfabetizadu na purtuges kumensa ta skrebe son di se propi fala kriolu, istu e, si na Musteru un nativu ta fra-kunprimenta kel otu, logu di pramanhan sedu di di 1 di Janeru, ku un “deus txiga-nu otu anu… ” e ka pa signifika “filis anu nobu”. Sertu? E sertu sin. “Deus txiga-nu otu anu…” e pa signifika speransa ki na anu ki ta ben, nos dos : “deus txiga-NU otu anu ku bida ku saudi sima dia di oji ku pas ku gostu i ku alegria (Rasposta: AMEN!) diferenti di fra “Filis anu nobu” ki tanbe ta fradu (undi rasposta e: OBRIGADU! O e FELIS ANU NOBU! Pa bo tanbe.) Es e un pusibilidadi entri montis otu...

N sta sertu ki “xoti” ka ta skrebe kriolu sima ki el ta papia-l. Alias “xoti” ka ten ki sabe skrebe kurretamenti na LKv pamodi e ka nxinadu skrebe na LKv. "Xoti" sa ta kre skrebe LKv di se alta kriasan...  ki fari traduzi pa LKv kes “pensamentu-lingua” ki sta dja apuradu na "krioles" o na purtuges,  o te na marikanu… logu e un violensia obriga “xoti” skrebe na LKv ki inda ka ten regras preskritivas anplamenti sosializadu.

Ora ki King ta skrebe “N ka konxe ninhun lei ou instruméntu jurídiku ki ta obriga un kabuverdianu a exkluzivamenti kumunika só na varianti di zóna undi el nase.” King ta kontraria propi kuza ki el skrebe ( frazi sitadu) pamode, entri izenplus ki el da, mas mi N ta pega so na kes dos prumeru li:  “1) Na Kemada Gintxu ka ta fladu pa u quim sabe. Ta fladu y ta skrebedu: pa kel ki N sabê ó pa kuza ki N sabê 2) Na Kemada Gintxu ka ta fladu sera qui el sta cu brigonha di nos criolu.Ta fladu y ta skrebedu: kreki el tenê brigónha di nos Kriolu ó mastâ el tene brigónha di nos Kriolu ó el talves el tene brigónha di nos Kriolu”, pa N fra: 1- Si ka ta frada, a partir di mumentu ki un falanti fra-l, el ta pasa ta fradu. 2. Skrebedu, dispos di skrebedu dja sta skrebedu, so du pode fra ma kel kuza ki foi skrebedu ka sta di akordu ku bazis-regras alupekianas.
I pa N deduzi: a) es “xoti” ta papia mas di ki un varianti di LKv i talves te el ta papia/skrebe portuges. I, so pur isu ki skrita di kuza ki el ta pensa i el ta fra (skrebe) pode sta kontaminadu pa mas di ki un varianti; b) “xoti” ka skodje “skrebe” ku kudadu nesesariu apenas varianti di Kemada Gintxu, mas sin skrebe kuza ki el pode fra na kel kontestu di "konbersu". I mas “xoti” ka sabe skrebe i e ka nxinadu skrebe LKv sugundu bazis di alfabetu kabuverdianu. Alinia a) ta fla ma “xoti” tenta skrebe kel kuza ki el ta fra o ki el kre fra na un o otu varianti di LKv, purtantu lejitimu. E ilijitimu obriga “xoti” un omi di Kemada Gintxu, alfabetizadu nun lingua ki e ka LKv, ki na se diskursu oral el ta pronunsia, pur izenplu, ben fra-m li si argun di nhos sabe …” ma na ta skrebe ten di ser a “badiupek” “ben fla-m li si algun di nhoris li sabi” ; alinia b) ta fla ma nu ka debe pensa na argun “xoti” ki ta papia se varianti, di Kemada Gintxu o na, ma ku ofisializasan di LKv sa ta ben ser obrigadu skrebe palavra-frazi-spreson ki el ka ta uza na se kumunidadi. Alfabetu Kauverdianu e un konjuntu di letras ki ta da korpu "forma visível" a kes kuza ki nu ta pensa e ki nu ta kre fra atraves di skrita. E so kel li!
PS. Bazis di Alfabetu Kabuverdianu e pa mostra, indika, manera, modi, e kumode ki du debe skrebe, enkuantu alfabetizadus na purtuges, kriolu ki nu ta papia... nu bai ta sosializa!

29.12.09

Ser Livre É?

Se pensarmos que  Cabo Verde de 2009 já não é uma ProvínciA ultramarina... "E, se quisermos recuar até às origens do mundo, antes a nossa liberdade de expressão que a de Adão, que mal abriu a boca foi expulso do Paraíso, sem direito a contraditório."

Foi expulso por quem?

Pinton,

 si kobon ten gatu, kutelu ten falili, txada ten ritratu abo bu...



25.12.09

Si kriolu e bunitu go...

- E tementi du kre...

- Ken ki ta nprenha pa obibu ta pari pa boka!

20.12.09

Vokabulariu : kanpu leksikal

Kanba, v. 1. Entra. Disaparse. El kanba tras di paredi dja ten kuazi tres ora, inda el ka parse. El kanba dentu kasa el fitxa porta 2. Ba, el kanba na skina gosi li. 3. Ngatxa. El kanba baxu kel ponti la.

Po (i), v.1. koloka. el tra saku di simentu di karu el po rumadu na txon. 2. Mete, el po karta na kureiu.

Mete, v. 1. Po(i). 2. El mete se kabesa na primeru di tudu. 3. Ka nhos mete nes asuntu, pamo es e di nos dos! 4. Kanba, kel mininu dja mete kaneka dentul poti.

Txuki, v. 1. Po. 2. El manda-m txuki. 2. Entra, el pidi-m pa N txuki.

Ruki, v. 1. Mete ku forsa ou a forsa. Es briga el ruki-l dedu na odju. 2. Ngana, el ruki-m dedu na odju, e ba se kaminhu. 3. Faze entra ku forsa. Kantu N da konta dja el rukiba mi el dja, N xinti ta dismaia. Nada N ka podeba faze.

Soti, v.
Lufi, v.
lakoti, v. 1. mete e grabata (garbata)

19.12.09

Klaru ki Outras respostas "haverão"


"O que aconteceu ao ensino da Língua portuguesa em Cabo Verde? Onde param os bons professores desta disciplina com o saber e o saber fazer pedagogicamente afinados, com objectivos a cumprir, com um excelente domínio da língua veicular, com brio na didáctica a seguir na disciplina durante o ano lectivo e finalmente com a convicção firmada de que o fundamental é chegar ao fim do ano escolar com os seus alunos a gostarem da disciplina, a falarem e a escreverem adequadamente o português?
Onde ficou o ensino e o consequente conhecimento das regras gramaticais? Porque é que actualmente o aluno cabo-verdiano (excepções haverá certamente) é tão mal – sucedido em termos de aproveitamento universitário em universidades portuguesas e brasileiras? Exactamente por causa do não domínio da língua portuguesa. Quando no nosso tempo (no meu tempo e antes dele) era exactamente o contrário. Deste mal gravíssimo não padecia o aluno universitário cabo-verdiano. Nem o aluno universitário, nem o funcionário público cabo-verdiano. Estes perfis nacionais falavam e escreviam correctamente a língua veicular e oficial do país.
Porque será que o nosso jovem emigrante em Portugal (onde está a maior comunidade cabo-verdiana emigrada na Europa) tem dificuldade em concorrer a empregos com emigrantes angolanos e brasileiros? A razão é porque fala mal ou não domina o português. (...)".

Cabeças de Bento Oliverira ... i.gallery

Entrada, Portal da Porta. Permitida a Penetração de Cabeças... hoje no i.gallery.

12.12.09

Pa kauverdianus ka fika na Sonbra...

...mas un Sol na Kabuverdi. O e txeru di MCA?

10.12.09

Napoleão... Ku kuma Tota na meiu

Tradusãu di orijinal ki sta lisin.

- NHA KUMA UUU!
Konbersu sabidu e na linha i tradisãu di terra; simentera di Nho Pedro Cardoso ki ta sirbi-nu pa tudu tenpu di azagua. Ai si du dixa simentera kaba… es e un pasaji ki pasa na Fogu, na kel tenpu ki ka tenba tilifoni. Tota era un sinhora ki ta bendeba i se kaza era abertu 24 ora. Mudje di povu i pa povu.

Nho Djon – Oh Nha Kumaaa! Kumaaa, uuuu!
Parbedja - Oooi, Kunpa Nho Djon, e kuze?
Nho Djon – Nha ka pode fra-m si nha sta ben di Ka Tota, pa N pode ba la retu paga nha Konta?
Parbedja – Nho torna fra pamode N obi-l trapadjadu...
Nho Djon – Nha ka pode fra-m si nha sta ben di ka Tota?
Parbedja - Nha minis i nha Maria, nhos serbi-m tistemunha, pamo kumpa dja farta-m ruspetu na frente nhos tudu.

Ah ka di re e e e e! Mi kumpa dja fronta-m ku nha maridu i ku tudu mundu. Kuze ki N ta faze, mamaaa?!
Bandurria pa sin sin, nau! Nhos serbi-m tistimunha pamo dja N funda Bila pa N mostra kumpa kantu N bale...

Trampolin tranka, Nho Djon fitxa porta, te ki kabu-xefri ben txiga.

Tudu prontu na trabunal, Juiz kumensa pa kexoza, na seginti ton: - Senhora Parbedja, o que é que a senhora ouviu da boca do senhor João?
Parbedja, tudu ngasgadu, ku tremura na kanela, splika tudu i tistemunha konfirma ma Nho Djon pergunta-l en vos altu i bon son, si, el, Parpedja, sta ta ben di ka Tota. Kes otu ki staba prizenti fika tudu ta kutxitxa, sinal di kre papia ma razan sta di ladu de Parbedja.

Obidu Parpedja, txiga bes de Nho Djon, el sta konfianti i ku se ar di sabedor. kantu Juis da-l palavra el pedi un kuadro pretu i un jis. Juis pargunta-l e pa ki? Antan, el insisti i dispos el manda da-l kuzas ki el pidi.
Anti di el papia, el skrebe na kuadru kuza ki el fra fra Parpedja: Nha ka pode fra-m si nha ben di ka Tota, pa N pode ba la retu paga nha konta? Dispos el le-l em vos artu, ta splika palavra pur palavra na se kontestu real, ku izenpru: si nha sta ben di ka Tota, pa mi i pa nos tudu ki ta papia na kriolu el ta signifika siguinti: Ben di ka Tota e mesmu ki fala si Nha sai de kaza di Tota, o antan, si Nha ben di kaza di Tota. "Ka", nes kontestu e abreviasãn di  palavra kaza. Exemplo: Ka Nhodiku signifika kaza di Nho Diku, asin komu ka Tota signifika kaza di Tota.
Kantu Nho Djon sinta splika se konbersu, juis, Parbedja i tudu argen fra: sin sinhor! Ago, du meste tra tudu argen ki ten nomi di Tota pa du po-s Taiota. Forti konfuzan na konbersa kriolu ora ki Tota sta na meiu.
Grasa tuma na trabunal, te ki juis manda da Nho Djon kondekorasãu di Doutor, HONORIS CAUSA.
Napoleão Andrade

PS: Nu skrebe es pasaji Napulioniku ku bazi na ortografia di alupek/ak, i nu da-l argun ar di Fogu... Nu ka pidi atorizasan... ma tanbe e ka tinha direitus rezervadu. 

6.12.09

MAS E FRUSTANTI....

RNCV,  otu bes, manha, dispos di 22 ora na "Espaço Público" ku  MC...
Leitoris ka bu perde es intrivista, so pamodi MC sta ben fra-nu, nos povu di Kabuverdi,  di kenha ki e responsabilidadi di es nãu-ofisializasãu di LKv nes legislatura, dja ki  el dja el fla kel li: " Ficaria muito mais satisfeito se isso acontecesse; mas por uma coisa que não tenho responsabilidade não posso sentir-me frustrado".  Ora, nos nu pode sta di akordu ku Nho, Sinhor Ministru. Nho ka ten ki xinti FRUSTRADU. Ago, Nho fla-nu modi ki Nho sta xinti dianti di es faktu: Lingua Kabuverdianu ka foi ofisializadu sima ki nu staba ta preve... enkuantu responsavel pa pasta di MC i konsekentementi responsavel pa implementasão di un pulitika linguistika a nivel nasional.
Stadu kria alguns kondisõis. Resta faze un balansu pa sabe si foi sufisiente pa ofisializa LKv.
Grupu parlamentar di mpd vota abstensãu pamodi...  apezar di, sigundu un diputadu di paicv fla, i ku monti di razãu... "primeru kuza ki N kre fla_ na numuru dos, kel omi di lei ki skrebe Stadu ta promove kondisõis pa ofisializasãu di kriolu_ nen el e ka sabe ki kondisõis_ _e po-l li_ _". Mas nos nu debeba djobe sabe ki kondisões pa implementa-s!?
Ami i otus pesoa ki sta mas o menus sklaresidu, anos nu sabe ma Lingua Kabuverdianu ta kumesa ta morre dia ki nu dixa di papia-l, nu dixa di kanta-l i nu dixa di odja-l na nos forma di konporta i sta peranti kel ke stranjeru... nu sa ta faze tudu pa ki nos lingua kontinua bibu sobritudu na nos Txon. Kenha ki e kontra ofisializasãu di LKv so e Kontra pamodi e ka sabe kuze ki signifika ofisializasãu di un Lingua, inda mas Nasional (o e ka kre. Ka kre ka meste argumentu).
Postu isu, nu ta dixa es purgunta di refleksãu li:
I kuze ki Nho, enkuantu M de C, sa ta pretende faze konkretamenti pa ki na prosimu revizãu konstitusional mpd i o otu partidu ku asentu parlamentar vota a favor di ofisializasão da LKv?

Ultimu Revoluson na Ortografia di Fala-Pensamentu

"Dinis Manuel Alves, rsponsvel pl licnciatr em Kmunikçao Scial d Institt Miguel Torga, d Cbr

xmaram-lh Tecla 3? Tem td a rzao p fkar xtead. Ninguem gst d ser trtado d atrsdo mntal. S ta c a snsçao d q lh ta a xkpar qlqr coisa, de, pf, 1 xpreitdl ao seu tel, q n serv apns p recbr e fzr xmads. DEF, as iniciais d deficnt, sao as letrs d tecla 3.
A nx lngua ta a mdar a 1 vlcidd vrtiginosa e o nv akrdo ortgrafk ta incnte. O klpdo dst rvolçao e o tel, + knkrtmnt as SMS, plavr hrmfrodt – a maior part ds pssoas atribui lh o sex fem (q vai bxcar a msg), ms o masc sria o + krect pq e a abrvtur d Srviç d Msgs Xcrits.
“A lei d - sforç e 1 mtor essncial d evlçao d lngua”, reknhec Dinis Manuel Alves, flh d 1 guindsteir d port d Lobito, ond nsceu ha 51 ans, e q agr e rspnsvel pl licnciatr em Kmunikçao Scial d Institt Miguel Torga, d Cbr.
A bem dzr, n e o rspnsvel pl licnciatr, pq as SMS e o Msn n são os unks agnts d mdanç d lngua. O “correctês” tb dá 1 ajda ao intrdzir nvs xpressoes: o 1º ciclo e a antig licnciatr mnguad pr Bolonha, o 2º ciclo rspondia pr mstrad e as kdeiras dao agr pl nom d “unidds krriklars” – dsignçao bem + xtensa e pmposa, a dmnstrar q os pdrinhs d plitikmnt krrect n acrtram a hora pl tmp d simplifikçao .
A ideia d trdzir Torga p lnguagm SMS tem n origem um incnte desbaf, prdzid numa aula pr Dinis, q e sr d 1 curriculum tao trepidnt e zigzagnte km se antevê tnham d ser tds nst frnétik e prigos séc XXI: fz Direit, foi dputad eleit pl PS, licnciou-s em Jrnalism e vagbndeou pl rádio (TSF), tv (TVI) e jrnais (Grande Reportagem, Tal & Qual, Jornal de Coimbra e Expresso), até deitr âncora n Univrsidd, doutrndo-s em Kmunikçao Social e fixnd-s km prof e invstigdor.
A lngua nunk e 1 qstão fexad. Ms tems d ter norms p nos entendrms”, diz Dinis, em jeit d preâmbulo ao desbfo d quem, km el, n ax graç ao dsleixo em curs n xcrit q n é propriedd privd ds alns - a cnfusão entr o s e o ç lvou Vara a xcrever “suspenção” e um jvem prof a dirigir-s, por xcrito, ao “Cncelh Científico”.
O baralhanço entr o verbo estar e ter – “eu tiv em Lndrs” - foi a mãe do desabafo: “Quem dá assim errs evia, d cstigo, tradzir p lnguagem SMS um diário inteiro d Torga!”.
2 alunas engrçaram k a ideia, puseram o dd n ar e iniciaram a empritda d tradção d 27.882 palavras (114.796 caracteres) d Diário XII de Torga, q viria a sr completd por 2 miúdas d 10º ano, 1 ds quais e a Mariana, a querida q qr sr bailarina e adaptou ist a msg de tlm.
Intrgvel, a plvra q Dinis arrnjou p carctrizar o resltdo final dest trablh, n s adequa, d mneira nnhuma ao mgnífico ntrecost, akmpnhdo por 1 arrzinho de fjão mlandro, q deitámos abaixo num rstaurante q estava cheio como um ovo - sáb e dia ds famílias irem almoçar fora.
O Diário XII fikou intragável em lnguagem SMS por q foi escrit num tmp em k’os pnteiros d relógio andavam + devagar e as professoras n eram tratadas por stôras. Tb seria intragável a visão d um Cavaco d brinco na orelha, calções à guna abaixo ds joelhos, All Stars roxas e k o nome Maria, em caracteres chineses (arranjados pelo Fernando Lima), tatuados n antbraç.
Mas, km ns avisou o Dylan, os tmps tao a mudar. 1 500 SMS pr semana sabem a pouco a 1 maioria d adlscntes qpreferem mandar mgs aos amigos d q tar a falar c eles d viva voz. Impregnada d oralidade, simplificada, enriquecida com smileys que snalizm o estd d spírit, a lnguagm usd n Twitter e SMS veio p ficar. O oprdor ing dot.mobile tradziu p lnguagm SMS as principais obras d litratur britnica.
“A sferografik Bic foi trokd pl tekld.N tard mt a ser prcis dar auls d kligrfia aos adolscnts” knkluiu Dinis, q fiko trist :( rsignd qnd soub q, n finl d 1 laut almç, tnh d emprrar o meu carro q fikra s btria. So fiko fliz :) qnd m viu pls kstas ;)"

2.12.09

Disse que...

"(...) Uma simples visita hoje a uma sala de professores em intervalos de aulas, de uma escola secundária do país, apercebemo-nos de que nem o professor de português já fala a língua veicular. Até se pode ouvir o francês e o inglês, por graça, entre os colegas do mesmo grupo, mas escutar a bela língua portuguesa? Não, não teremos esse gosto!
Ora é certo que o professor de português em Cabo Verde tem na verdade, em todo o lado um ambiente avesso, para não dizer hostil, à difusão, à socialização da língua veicular e oficial. (...)."
 
E agora, FAZER o quê?