28.10.09

RNCV: Kriolu ka ten gramatika, e ratxa du ba!?...

RNCV: En Nomi di Lei, Pur Armindo Brito - Juis di Fogu.

N faze es transkrisãu ortografiku di es testu skritu skrebedu (?) na krioulu (?) i lidu na kriolu na RNCV oji di manhan pa un Juis di Fogu. Ku es transkrisãu N kre prova leitoris ma te un Dotor (alfabetizadu na purtugues) ten difisensia na ta skrebe Lingua kriolu, ki sertamenti el ta papia-l ben, mas el ta skrebe-l mal. O será ki es Dotor ka prepara es testu antis di faze se leitura pa ovintis di RNCV? El atxa ma e disnesesariu? Enton, talves e stribadu na kel ditadu popular ki ta fra ma: - kriolu ka ten gramatika! Ki el skrebe(?) i el ler es testu li:

"A ja aprosimadamenti tres simanas atras nu tinha faladu un poku sobri konstituisãu i oji nu ta ben splora un poku di kes liberdadis fundamentais ki ten na konstituisãu_ _ I un di es e liberdadi di spresãu informasãu_ artigu korenta i seti di konstituisãu di nos pais na se numeru un es ta fla ma tudu algen _ tudu ser umanu ten liberdadi di podi sprimi_ o seja_ di podi fla i di divulga_ o seja_ di podi komunika otus tudu ses ideias ki e ta atxa_ tudu kel ki e ta pensa_tudu se konviksãu e podi faze-l ker pa palavra ker tanbe pa imaji_ ker pa kualker outru meiu_ ker dizer_ ma ka un kuantu a ki el mesmu el ta atxa el direitu di tra pa fora _ di fla kes otu kal ki e se opinion_kal ke se konviksãu_ kal ke se idiolojiasobri sertu asuntu_ _ kel direitu fundamental li ta garanti asin ki ningen ka ten u privilejiu skluzivu di el mesmu fazi se ideia ovidu_ mas ta pirmiti ki tudu algen inda ki individualmenti konsideradu podi tanbe isprimi ses ideia_ seja_ tudu omi ses opiniãu podi ser konsideradu_ tanbe es podi komunica otu ses propi opiniãu i es podi faze-l sen ser inkietadu pa ses konviksãu pa ses konviksãu pulitika o ses konviksãu filozofika o relijiozu ou otru_ _ ou seja_ kualker pisoa podi divulga kel ki el ta pensa indipendentimenti di konteudu di kel ki e ta pensa_  ningen ka fla-l ma izatamenti ma kel ki e ta fla ma sta eradu_ _ izatamenti komu pisoa kondena-l el purki el e tevi el ideia_ _ e un direitu ki nos konstituisãu ta da nos_ nu podi faze-l_ el ka podi ser sensuradu_ nu ka podi txuma algen pa fla_ nau_ mi N ka kre ouvi-u [ouviu?] _ N ka kre po fala_ N ka kre_ pur izenplu_ po publika ke li_ o po fala kel la purki e asuntu ki N ka gosta o algu du jeneru_ nau_ kada un di nos ten nos direitu di fla kel ki nu ta kre i nu ka podi ser inkietadu pur kauza di nos opinioes pisuais_ nu ka podi tambem txiga au istremu di fla_ bon_ mi N podi fla kel ki N kre_ enton _ ker dizer_ ma n podi _ pur izenplu_ txiga la fla kel pisoa Xis a xis_ _ purke_ purki na mesmu artigu korenta i seti di konstituisãu na numeru kuatu e ta fla_ _ e di falta di liberdadi di spresãu i informasau e dada pur nos_ ma pisoa ka podi ofendi onra di kel otu pisoa ku kel la_ nen tanbbe_ pur izenplu_ ka podi ofendi intimidadi di vida privada di otus pisoa _ _ imajinamus ki pa izenplu_ N txiga gosi li N fla bon_ mi e livri di spresa baziandu nisu N kumesa ta manda palvrões a tortus i a direitus a a_b_ i c_ _ lei ta fla kel la dja bu ka podi_ pamodi bo bu ten direitu di fala_ mas desdi ki ka ofendi ningen_ a limitis ki u ka podi pasa_ _ bu ka podi sa ta ofendi onra di kes otus_ bu ka podi_ pur izenplus_ sa ta leba pisoas a ser violentu_ ah_ fazi algun diskriminasãu o a fala algun kuza ki eee e ta provoka un danu seriu na otru pisoa_ _ enton_ ker dizer_ ma nos direitu di fala o di transmiti un ideia sta limitadu tanbe pa direitus di kes otru_ nu podi fala ma ate sertu pontu_ _ bon_ i kuze ki ta kontisi si un pisoa fala mal_ ou seja_ si apruveita se propi liberdadi e ja e fala kontra kontra otru e ofendendu se onra_ _ bon_ nes kazu e ka ten mas liberdadi di spresãu _ nes kazu e un krimi_ _ artigu korenta i seti numeru seis di konstituisau ta fla ma pisoa di falta dja e ta kori na risponsabilidadi iventualmenti sivil_ o seja_ e podi indeminiza-l ou dissiplinar na trabadju e podi podu un prusesu dissiplinar_ o mesmu krimi_ krimi nes kazu e podia komenteba_ pur izenplu_ di kalunia i es sta na senti i sasenta i sinku di kodigu penal_ ki o ki un pisoa fla kel otu _ nau_ bo e ladron o bu kumeti un krimi o bu mata_ ke li asin algu du jeneru o ate e podi ate kumeti un krimi di injuria_ ki [??] e ofendi onra di kel otu i kel pisoa ki xinti dretu kes palavras ki fladu kontra el _ es dos krimi e punidu o ku muota oku prizãu_ _ tanbem si un pisoa mori_ ma e mori a menus di trinta anu i si algen ben kumesa ta fla _ nau_ kel fla-m ki mori li el era ladron_ el era xis kel la tanbe e un krimi_ ta txumadu ofensa a mimoria di pisoa falesida_ pamodi i pisoa dja mori enton tambe bu ka podi sa ta ofendi se nomi injustamenti _ ker dizer_ ki propi lei ta garanti ma kes ki ta ultrapasa se liberdadi di spresãu ta ser sansionadu_ pa es prendi ma a un limiti ki es ka podi ultrapasa_ i si nos tudu o ki nu ta fla kuzas klaru_ mi N ta papia sen medu_ jeralmentikes pisoaski ta konsidera asi ta kaba pa ofendi otrus_ _ kel li dja lei ka ta pirmiti-s entãu nesesariamente a un sansâu sivil i ou penal pa kes pisoas pa ki izatamenti es ka podi uza ses liberdadi a mais_ _ purki undi ki ten issesu di liberdadi_ ka podi mas fala ma ten un liberdadi mas sin un abuzu di direitu _ _ tambem pisoas ka podi uza ses liberdadi di spresãu pa_ pur izenplu_ bai num meiu di kuminikasãu susial fla si_ _ kel pisoa li nhos devia panha el i da el ku po ou_ pur izenplu_ nhos divia kemaba kel instituisãu la_ _ Kel la ta fladu instigasãiu publika a pratika di krimi _ _ sta na artigu duzentus i oitenta i oito di kodigu penal_ ou seja_ pisoas ta bai na meiu di komunikasãu susial i publikamenti i ka fla sin_ _ nãu_ pur izenplu_ mi N kre pa nhos ba fazi un kuza ki e un krimi_ pur izenplu_ nhos ba agridi kel otu_ o nhos ba kebra kel la purki N atxa ma i ka ta funsiona o pur kualker otra razãu_ _ ou tambem di uma manera o ki kontisi alguma koiza mau_ pur izenplu_ un grupu di tagis agridi un pisoa_ i un pisoa txiga na radiu fla nau_ foi ben fetu_ kel pisoa el e mau e devia lebaba kel la_ _ kel grupu di tagis propi es meresi un rekonpensa_ kel li tambe e un krimi_ el ta txomadu apolojia publika du krimi_ ou seja_ elojia un krimi_ _ kes tipu di krimis li_ es izisti izatamenti ki kel ki pisoa ta fla_ o ki for ofensivu ou kauza danus a outrus seja pirmitidu_ enton logu_ asin o ki pisoas uza se liberdadi di spresãu mal el tanbe ta intercedi pa izatamenti inkrimina-l_ a aki di faktu rispostas direitu di kada un spresa_ mas kada un devi spresa sen ofensa otrus_ o sin pasa direitus di otrus_ purki si nãu dja ka izisti mas liberdadi_ i pisoa ta sufri un sansãu_ era kel li nton ki nu kre fala pur oji_ obrigadu i kontinuasan di un bon dia..."

23.10.09

Kurkutisãu & karkutisan

Amor ku omi kazadu e sima papa balonbolu pa mas riju e el bu ta korta-l agu ta sai.
Bu odja skuma bu pensa ma e leti, bu odja monti bu pensa ma e kuskus... (nganadu!)

20.10.09

Papia "dretu" i Skrebe "ku regras" Lingua ki bu ta papia...

Si nu ta Papia "dretu" i nu ta Skrebe "ku regras preskritivas" Lingua ki nu ta papia nu sta difende nos indipendensia kultura i identitdadi Nasional. Sta storiadu ma un forma manhentu di subjuga un povu-nasãu  e ameasa se Instituisãu primeira ki e Lingua ki Nasãu ta papia. Sima nos, Nasãu kabuverdiana nu meste difende nos LINGUA antis di tudu kes otus Instituisãu.
E nos dever patriotiku difende nos Lingua Nasional, suma tudu povu-nasãu ta faze-l. Es e ka mas di ki nos!

" (...) Muitos se questionam por que razão a Língua Portuguesa, sendo a terceira língua europeia mais falada no mundo, é tantas vezes «passada para trás», em situações e organismos institucionais em que seria natural que se encontrasse bem defendida e representada. Até ao presente, o conjunto dos países que têm o Português como língua oficial não tem sido capaz de apresentar uma política de língua conjunta, pelo que, em vez de uma dimensão internacional bem reconhecida, a Língua Portuguesa tem estado ao dispor dos que, refastelados numa ignorância empertigada ou albergados numa globalização interesseira, a consideram uma espécie de variedade «algo estranha» do Espanhol.

Urge, pois, repensar o Português a nível nacional e internacional. Portugal tem de avançar na identificação do que pode e deve fazer relativamente ao ensino do Português como língua materna, ao ensino do Português como segunda língua aos cidadãos estrangeiros que residem em Portugal, e ao ensino do Português como língua estrangeira, com especial atenção ao ensino no interior da União Europeia.

Variantes relativamente frequentes, algumas até inusitadas, da relação pátria-língua portuguesa poderiam também chamar a atenção do nosso futuro PR para a necessidade de zelar pelo regular funcionamento desta nossa instituição!"

19.10.09

Porque ensinar a escrever a Língua que falamos...

Porque...

Temos que ecolher: escrita "alupequiana" ou "escrita etimológica"?


1º Eu não escolhi o AK, mas defendo-o em si, de forma autónoma, por aquilo que o Ele representa e propõe.
2º Na leitura dos meus comentários não se pode inferir que alguma vez tive a intenção de querer impor o AK a quem quer que fosse. Limitei-me, sim, a apontar algumas das suas vantagens e esclarecer alguns pontos de comentários alheios.
3º Para mim também o AK é uma “imposição”, mas que teve por trás um “Estudo feito por Académicos sérios” e um decreto-lei instituído por um Poder Político que me parece Legítimo. Isto até ver!

Tenho a consciência de que a socialização não está sendo feita de melhor maneira. Os comentários são prova disso. Mas é à uma maneira! (…). O Ak é representado oficialmente por um rosto e devia haver mais. É que não se conhece os restantes membros da equipa de trabalho, isto é, os membros da Comissão Consultiva para a Língua Cabo-verdiana. São falhas que põem a nu as nossas fragilidades e as do meu país. Eu relevo-as. E faço o meu trabalho com seriedade.
A Língua Nacional (LN) é o Crioulo. Hoje queremos (orto)grafar a nossa LN. Como Cidadão deste país/nação que sou, remo na mesma direcção, a da oficialização da LN. Sei, sabemos(?) quais são as vantagens do Ak para escrever cada uma das variantes do Crioulo. Mesmo que não as vejamos escarrapachados num Plano (político) Linguístico.
Mais, eu acho que se a todos os “intelectuais” Cvs fossem dados a compreender a importância e o alcance desse Ak eles não o rejeitariam. Pelo teor dos comentários postados aqui, parece-me que a rejeição está associado, sobretudo, ao desconhecimento… do Plano Linguístico.
Como caboverdiano que fala diariamente a LCv, tanto se me faz escrever “à moda dos claridosos” ou “à maneira alupequiana”. O que precisávamos era de uma linha de orientação, esta já nos foi dada pelo Decreto-lei. (Se é discutível na sua constitucionalidade, isto não ME interessa bastante).

Agora, faço força para que se introduza o ensino da Língua Cv nas escolas de CV. As crianças (e os analfabetos Cvs) precisam de (re)escrever aquilo que lêem na Comunidade num texto Original. Fizesse isso, a tradução para outras Línguas ficava para os Intérpretes e Tradutores com Formação.

18.10.09

"ka ten karni pa po na balansa, ma ten osu pa dju(r)ga!"


Uma casinha branca entre a verde espesura
A recordar de longe um navio no mar,
Ou a formosa capela alvinitente e pura
A subir como uma ave ou uma nuvem no ar;

Casto ninho de amor, alvo e perfumado, onde,
Em terna comunhão vivêssemos os dois
Ouvindo as tardes , quando o sol além se esconde,
O murmúrio da linfa e a voz dos rouxinois...

Uma casinha assim é que ambiciono e quero
Para longe do mundo  erguermos o nosso lar,
Sob a bênção de Deus e de um amor sincero;

Uma casinha assim eem plena solidão...
Dentro, alegres, os dois de ventura a cantar:
Eis, meu amor, a minha última aspiração!

Pedro Cardoso, In Lírios e Cravos. Editorial Crisos. Ermesinde. Sem data.

Fotografia: A Casa onde viveu o poeta, em S.Filipe, ilha do Fogo.

15.10.09

É-se Afromaníaco Dispensar o "C ou c" e Companhia?

Para escrever na Língua portuguesa o "C ou c", segundo o dicionário da Academia das Ciências de Lisboa, as regras são as seguintes:
"c ou C [sé]. s.m. (do lat. C ou c). 1. Terceira letra e segunda consoante do alfabeto português. Sinal gráfico que representa os sons da fala [k] e [s] respectivamente classificados como consoante oclusiva velar velar surda e como consoante fricativa pré-dorso-dental surda; representa o som [k] quando seguido de a, o ou u (cabo, pouco, curva) e quando elemento dos grupos consonânticos cr, cl (sacro, clarim); representa o som [s] quando seguido de e ou i (alicerce cisne) ou quando cedilhado (caço, poço, açúcar); c em conjunto com o sinal gráfico h, forma o digrafo ch cujo som [ʃ] (chá, bucho) é classificado como consoante fricativa palatal surda. Por vezes, o c não representa qualquer som (acto, correcto), reflectindo apenas a sua base etimológica. 2. (com maiúsc.). fis. Símb. De coulomb. 3. fis. Quím. Símb. do carbono. 4. (com maiúsc.). Em numeração romana tem o valor de cem. 5. Mús. designação da nota nos países anglo-saxónicos e germânicos. 6. Funç. Adj. A seguir auma expressão que designa um valor de temperatura, abrevia centigrados ou Célsius. 7. Funç. Adj. Em posição pos-nominal ou precedido de algarismos apresenta um valor ordinal, indicando o terceiro lugar numa série ordenada alfabeticamente. Importa atender à alínea c deste artigo. Ele vive nesta rua no nº 59 C. vitamina+ C."

Tendo em conta a citacão,  fica um candidato quer aprender a escrever (e a falar) a LP obrigado a respeitar as regras prescritivas para a escrita para a e da leitura da letra "C" consoante os contextos, em LP.
A República de Cabo Verde optou, depois de consultar vários estudos levados a cabo no domínio da Linguagem por Linguistas Nacionais e Estrangeiros, por oficializar uma escrita fonológica. Feita esta opção, as letras “C ou c ”, “Ç ou ç” e o “q ou Q” mostraram-se desnecessárias.
Devemos ter em conta que um candidato que quer aprender LCv, sobretudo na sua componente oral e na sua componente  escrita, aprende-a como uma língua natural autónoma. Sendo o candidato já alfabetizado numa outra língua, em comparando, pode constatar que na LCv não existem as letras citadas no parágrafo anterior.
Aos defensores da Lusofonia deixo a seguinte constatação: O Mirandês é 2ª Língua Oficial de Portugal, desde o dia 17 de Setembro de 1998. E foi instituído por Projecto-lei que reconhe Oficialmente os Direitos Linguísticos da Comunidade Mirandesa. Os portugueses que não são de Miranda do Douro quiseram obrigar que seja incluída no alfabeto Mirandês a Letra “v ou V”. Viram que o mirandês não tem a letra “v ou V” e foi por “imposição” por Decreto. E ninguém se alevantou contra... Porque será?

10.10.09

Ditadu popular

Un mon so ka ta laba, un txabi so ka ta buli

9.10.09

Lisensiatura Ralampu en Linguistika ... na 20 dia!

Agora David Leite já não é leigo. Agora é também licenciado em Linguística e dos melhores! konfesa “el staba ta da pa dodu”. Bon, na nha manera di odja, era preferivel e kontinuaba ta da pa dodu ki ta fikaba-el midjor di ki arma en spertu i porta-vos di ignorantis na kestãu di língua i linguistika. Komu algen ki staba ta da pa dodu el ta kababa pa sklaresi tudu kenha ki teneba duvida sobri alkansi stratejiku di AK.
DL sta elabora se opiniãu ku bazi na se ignoransia Linguistiku propi i na ignoransia di kumentadoris dismultiplikadu, en varius nick-name na blogosfera . Tem razãu DL i otus elites Kabuverdianu ora ki es ta fra ma AK ka foi sosializadu di forma mas kuretu. Ka foi sosializadu en tenpu nen opiniãu i konjeturas di leigus ka foi dadu ninhun tratamentu, mas isu ka pode signifika ma AK ka ta da pa skrebe tudu variantis di kriolu. El ta da sin sinhor! Isu sta garantidu pa kenha ki ta intende di skrita di Lingua i kultura di tudu povu ki ka tinha tradisãu di skrebe se língua i ki gosi sa ta skrebe-l. Agora, skodje si ta ser “etimologiku” o “fonologiku” e un SKOLHA ku bazi na studus linguistiku. Purtantu li, nes SKOLHA so academikus ku trabadju sientifiku na domínio di Lingua i Linguistika e ki ta merese ser obidu. I es es foi obidu pa puder pulitiku. Klaru, dispos di obidu tumadu desizon. I foi tumadu: ofisializasãu di Ak pa tudu algen ruspeta o aprizenta se pruposta pa midjora-l o ate substitui-l.

Fla ma ka “Até porque não existe, nem poderia existir, consenso ou unanimidade entre os próprios linguistas, filólogos e outros estudiosos, já para não falar da sociedade literária e da sociedade em geral.” E mesmu di kenha ki sta bota berdi pa panha maduru… “da pa dodu!” Ignora ma kes intervinientis ki el aponta li ka ten interesis outru… Es ki e kontra ofisializasãu di LKv ten ses propi ajenda… Aseitavel en dimokrasia, meu!
Djobe inkonstitusionalidadi na intertisius di Kontituisãu di Republika di Kabu Verdi na un asuntu komu ofisializasãu di LKv e mas un stratejia pa adiamentu “sine die” di aprovasãu di skrita ofisial di LKv. Alias, e kontinua ta viola direitu di kriansas di Kabu Verdi: Es ten direitu di prende skrebe na skola publika di se tera Lingua ki es ta papia na ses kumunidadi.
Ignora o proibi un direitu di “Alupecólogos” di ta fla kes ki es kre e tanbe un violasãu di Konstituisãu. Es e livri pa es faze kumentarius ki ta das na gana. Asin komu kes “leigologos” ten es direitu garantidu na Konstituisãu. Ago, so pode ser “da pa dodu” junta-s ku Linguistas Nasionais i Strangeru ki ten tidu i ta kontinua ta ten un postura di seriedadi peranti ofisializasãu di Lingua Nasional.

Kontinua ta insinua “da pa dodu” seu intelektual!

DL e ka e dus ki e kontra AK, mas na ses artigu di opiniãu ta mostra klaramenti ma el e kontra. Artigus ta mostra so ladu mas pretu (mas gravi e ka rikonhesi se ignoransia linguistiku!). El ta puzisiona komu un intelektual uniku “leigo” na duminiu di pedagojia di Lingua, ku ideias pseudo-linguistiku i komu pulitiku difensor di kel ki e midjor pa tudu Kabuverdianu.

Ora ki DL ta skrebe ma AK ta poi en kauza a unidadi nasional, el ta skise ma Lingua falada ki nu ta uza a nivel Nasional ka ta poi es unidadi nasional em kauza, prova disu era nu obi Pulsar Informativu, RNCV  di tudu sesta-fera undi korespondentis di kada Konsedju ta fala na "Lingua di Tera". N ta prubeta pa informa ma na nobu programasãu es dja kaba ku Pulsar na Kriolu, ki ningen ka iziji pa ser na purtuges. A partir di gosi Lingua di es “Pulsar Informativu” di sesta-fera ta fika na livri arbitriu di korespondentis. Komu es korespondentis es e tudu spertu es fika logu ta da ses xou na ses Lingua Purtuges. I pa dilisia Portugesis ki sta na Kabu Verdi: - ki pretuges?!

DL ta ignora ma na Kabu Verdi di fatu ten dos Lingua ku funsãu ben o mal siparadu: LKv i Lingua Portuges. Primeru e pa papia (fala) na tudu banda i kel sigundu e so pa skrebe i pa fala na meius di komunikasãu sosial, respetivamenti Jornais i RTC. Naturalmenti, dos Língua, purtuges e tradisionalmenti “etimolojiku” i kriolu kredu e ku skrita “fonolojiku”.

Fingi ka sabe ma kuza ki kredu e pa nxina minis (di 5, 6, 7 anu i sigintis) di nos tera skrebe ku “regras” propi di língua ki es ta papia, ku regras di skrita standardizadu pa es pode ser lidu tanbe ku “regras”, na Lingua ki es ta papia en primeru lugar, istu e, antis di nxina mininus papia, le i skrebe na Lingua Portuges, sta nxina mininus skrebe na língua ki es ta papia. Enfin, skrebe sen tradusãu kuza ki es ta vive na ses komunidadi. E lansa konfuzãu deliberadu entri nos dos Lingua ki nu ta konsidera nos Patrimoniu.

Ignora ma kredu tanbe pa Purtuges ta pasa ta ser nxinadu komu ta nxinadu un Lingua sigundu, ku metodolojia propi ki e efikas. Si onti nu ta odjaba na komunikasãu susial di Kv ma kauverdianus ten difikuldadi na ta papia purtuges i oji nu ta konstata ma difikuldadi tanbe sta na skrebe i na leitura - Nu debe pergunta e Pamode?
Ben, es e un kistãu di fundu, ki ten rasposta, mas e pa da mas performance aos nossos alunos no bem falar e escrever Português. Fla-s ma fala purtuges e ka so sintaxe!

Oji en dia kenha ki ta fala ben i ta skrebe bon purtuges na Kabuverdi?

Ora ki DL ben ku es artigus pa faze publiku intendi ma ku introdusãu di LKv na sistema di ensinu ta signifika kore ku lingua purtuges e nu minimu ser poku seriu. Purtantu, DL e “anti-alupec” di fatu.

DL ignora ta diskonxe es verdadi li ki e ben atual: Lingua ofisial e un sigundu língua di karkel pais. E Lingua ki ta ser nxinadu i prendedu na skola. Lingua di komunikasãu Nasional ten di ser kuidadu “ku regras minimus” pa ki tudu falantis pode entende kuze ki sta fladu (na oralidadi komu na skrita).

DL ta buska varius forma di fla, formas di kes mas arkaiku di pronunsia, mas tudu inteligível i ki siensia di linguuagen ten dadu rasposta pa el poi en duvida i kestiona funsionalidadi di “alupegrafia” di LKv na ses varianti: Odja kel sitasãu :“... devemos interrogar-nos sobre a correlação entre os diferentes crioulos. “Arrlomp” e “grinhasin” em S. Vicente, “ralampu” e “gosi-li” em Santiago... Sabe o Sr. Ministro o que significa “bo n’konterdiés mim de fôvor”? Significa, no crioulo que é o seu, “ka bu kontraria-m, di zimola”. “Bo n’bés” significa “ka bu bâi”, “bô ndzês” “ka bu flâ”... Ora, como imagina o Sr. Ministro um professor de Santiago a dar aulas em S. Antão ou vice-versa? Note-se que já numa mesma ilha há variantes : em S. Antão, “mlhêr/muêr”, “oiá/uá”; “skuê/skulhê”; em S. Vicente “amdgêr/mdgêr”, “skuí/skulhê”, em Santiago “deuz/dioz”, “kauberdianu/kabuverdianu”... Pois e Sinhor DL, kumentariu sklaresimentu e ki kenha ki bai skola ta bai ta nxinadu “tudu Leksiku” ki sta en uzu na se kumunidadi di falantis. Si nho pega na Disionarius i na gramatikas publikadus nho ta atxa rasposta pa tudu inkietasãu i duvidas ki nho tene, nho i sigidoris ki e kontra ensinu di LKv na skola di Kabu Verdi i ki ta invoka motivus sima di Nho. E Skola ki ta ben nxina minis faze skolha di leksiku i di kuze ki e gramatikal o nau na LKv!
Na final di tudu prusesu di ensinu di Lingua Kabuverdianu i se padronizasãu manenti-manenti, na Lkv ta resta poku o ninhun livri arbitriu nen na skrita i nen na leitura di testu skrebedu na LKv, pamodi minis ta prende forma “kuretu” i apropriadu di papia, di skrebe i di le na LKv pa tudu Kauvedianu pode intende. E asin ki nu ta txiga nos objetivu: Sosializa kumunikasãu (faladu i skritu) en Lingua Kabuverdianu a nível Nasional sen ambiguidadi nen mal-intendidus.
PS:
Si nu repara na testus skritu ma kantu Lingua Purtuges ki kumesa ta ser skrebedu e ka era uniformi. Nen oji e ka e. Mas oji tudu Linguistas ta studa Storia di Lingua portuges pa konstata komu foi es pasaji di Latin pa portuges... te txiga Lingua Purtuges atual. Vamos fazer o nosso percurso.
Sima sta ki ka pode fika!

Herta Müller Nobel da Literatura 2009


A escritora Herta Müller tornou-se a décima segunda mulher a ser galardoada com o Prémio Nobel da Literatura, que nas restantes 89 edições distinguiu homens, de acordo com dados disponíveis na página da Academia Sueca, que atribui o galardão.
Ao todo, foram entregues 101 Nobel da Literatura, desde a criação do galardão, em 1901, já que durante sete anos o mais desejado prémio literário não foi atribuído.
A primeira mulher a receber a distinção da Academia de Estocolmo foi a sueca Selma Lagerlöf, em 1909, a que se seguiram a italiana Grazia Deledda (1926), a norueguesa Sigrid Undset (1928), a norte-americana Pearl Buck (1938), a chilena Gabriela Mistral (1945), a sueca Nelly Sachs (1966), a sul-africana Nadine Gordimer (1991), a norte-americana Toni Morrison (1993), a polaca Wislawa Szymborska (1996), a inglesa Doris Lessing (2007) e, este ano, Herta Müller.

A característca mais comum entre as mulheres distinguidas com o Nobel é serem europeias, maioritariamente dos países nórdicos, sendo excepção uma sul-africana, uma chilena e uma norte-americana. "
                                                                                                                  In JN de 8 outubru 2009

Livri arbitriu o Ditadura da Língua ?

Pulsar informativu na RNCV tudu 6ª fera era na "Lingua di tera". Era, pamodi oje foi tudu na portuges. I kantu un korespondenti purgunta Nélio dos Santos:

       - Antan, oji e ka na kriolu?
       - Ah! ah! ah! tens livre arbítrio... ah, ah, tens livre arbítrio...

Não e ki korespondenti opta pa... Kriolu dja ka ten nen un dia, nen un ora na RNCV. "Mas un bes la pa kintal, kriolu!"

Mi N ta purgunta pamodi?

8.10.09

LOBU KU XIBINHU


Bai kunpra di bo...

6.10.09

KABALU BRANKU NA SIDADI



Pensamentu Napuleoniku

Oh Napulian, anton e midjor fika sima sta. Kumode morti e sertu, kantu mas pra la midjor. E ka sin me?

Fonte: NAPOLEAO 3 months ago Concelho de Santa Catarina- Fogo. Licenciado em Ciências de Educação ( Pedagogo), Oficial militar ( Primeiro Tenente) na reforma e militante do PAICV.Fui professor do Instituto Pedagógico da Praia e Director do Internato de Pupilos das FA de Cabo-Verde.

"Nha preocupação nes momento é manera que du ta impedi que guentes de Djarfogo ca papia língua de Santiago e S.Vicente na Djarfogo, através de estratégia na produção de libros que és ta publica na língua de Santiago e S. Vicente, pamode é és que tem cientistas formados que ta screbe libros e manuais pa nós meninos de scola bem ler na Djarfogo. Ora quês screbe XINTA, N AI TA BAI, BII NHU, KARU KAI TA BAI FORA nu tem que le moda és pol na papel e automaticamente nós meninos sta dixa de papia Djarfogo na se ilha pa fica ta papia Santiago na Djarfogo. Mesmo cuza que ta contece se libros sta scrito na S. Vicente. Nu tem que fra, le e fica ta papia na Djarfogo moda sta na libro. Ses po na libro EX DZE, MNIN DI SANCENT, NTI TOYA bo de Djarfogo bu ten que lel moda és pol na papel e papial na scola e na Djarfogo.
Por isso, Napoleão Andrade e seguidor de PEDRO CARDOSO, ALMA CETIM DE DJARFOGO.
Otu comberso e orgulho de mutos argúem de Djarfogo cai na mar de BOCARROM e ALCATRAZ.


Viva Djarfogo, nos terra, nos cretcheu! "

Vida e Manduku

Nha Lingua e ka bunitu me,
So pamo e ka dibo.


"N-labanta sedu

N-tapa ku Tuku
Sintadu nun banku
Ku mon na kexu
korpu mei mortu
Mortu di sonu
Tuku nha fidju
Pensa ma vida
E frenti barkon
Ku kopu na mon
Pa marra moku
 N-spia-l na odju
N-fra-l:
Tuku nha fidju,
Leba vida ku kudadu
Pa vida ka manduka-bu
Pamo vida e manduku...
Dja bu sta manduku d'omi
Bu kriadu sen konxe fomi
Ma bu meste tuma norti
Pa bu ka perde na mei di noti
Nes longu distinu ki sta-bu pa frenti
Dja pasa manduku tenpu
Abo sintadu na mesmu banku
Sen sai di kantu
Tenta palu menus um pasu
Un pasu sertu, mesmu ki lentu
Bu ten manduku kamin pa anda
Si bu kre txiga baranda
Labanta antis terra-l spanta
Pripara bu rola manta
Pa sta prontu o ki galu kanta
Bu ta ten manduku rakonpensa
I un selu grandi na bu testa
Si bu anda bu kamin di bespa
Ku pasu sertu, mesmu sen presa
Pa bu ka tonba na ladera
Tuku ha fidju
Ten kudadu
Pamo vida e manduuuuku..."

4.10.09

Para os videirinhos...

Nu ten ki kuida di nos kultura na forma i na konteudu. Odja es sitasãu li:

- "Dja N po-u kume, e papa ku leti i, e ka ten koloku... E po nguli!"

3.10.09

L problema de las lhénguas: Lingua Mirandesa (lingua oficial de Portugal)

L título nun ye miu, ben no EXPRESSO desta semana (caderno ACTUAL, pág. 19) i resulta d'ua antrebista al Comissário Ouropeu respounsable pul multilhenguísmo.

L que resulta tamien dessa antrebista i de la rialidade ouropeia ye que, na berdade, inda nun fumos capazes de mos librar de l mito de Babel an que la pluralidade lhenguística ye bista cumo un castigo i nó cumo ua riqueza. La berdade ye que las lhénguas, pacíficas por natureza, ténen serbido, na nuossa stória, cumo anstrumentos de poder i cumo maneira d'amponer eideias ou pontos de bista. Talbeç por isso ye que naide stá çpuosto a deixar, boluntariamente, que la lhéngua de l outro acupe l spácio de la nuossa lhéngua. Parece que la sola maneira d'isto funcionar ye mesmo deixar las lhénguas glotofágicas fazéren l sou papel, comendo las outras.
A mie parece-me que tenendo todas las lhénguas l mesmo balor isso nun quier dezir que todas téngan qu'acupar ls mesmos spácios i serbir pa las mesmas cousas. Ye ua çcusson que s'aplica tamien al mirandés. Se nun furmos capazes de mirar pa l problema de frente, splicando i dezindo qual(es) l(s) spácio(s) que debe serbir pa l mirandés, pa l pertués, castelhano, anglés, etc., corremos l risco de dar mais rezon al título de l jornal.

Uma língua que não se defende, morre

"(...) Línguas que hoje se apresentam como apenas hegemónicas em superfície tendem a penetrar nos tecidos profundos das línguas subalternizadas, sobretudo se estas não souberem, a tempo, encontrar em si próprias uma força vital que lhes permitisse resistir ao desbarato a que, de forma quase sistemática, se vêem sujeitas, agora que as comunicações no nosso planeta são o que são. Num livro que escrevi há alguns anos, chamado Viagem a Portugal, dei a um breve capítulo da parte consagrada ao Algarve o título “ O português tal qual se cala”. Não preciso de explicar porquê. Hoje, uma língua que não se defende, morre. Não de morte súbita, já o sabemos, mas irá caindo aos poucos num estado de agonia desesperada que poderá levar séculos a consumar-se, dando em cada momento a ilusão de que continua viva, e por esta maneira afagando a indolência ou mascarando a cumplicidade, consciente ou não, dos seus suicidários falantes.(...) "

José Saramago

2.10.09

Parese insufisienti: Un letra un son... Un son un letra... !

Trabadju di un Omi so nunka ka da frutu. Mestedu djunta Konstitusionalistas ... ku Sientistas di Linguajen i povu kauverdianu interesadu o na (riprizentadu pa kumentadoris anonimus) pa debate nos Lingua Kauverdianu .

Si nu sabe ma ora ki skrebedu Lkv e pa Kauverdianus Le i intende... reskrebe tanbe, nu ta spera un minimu di regras sta na kaminhu!

Monti skritus di kriolu (ku AK) ta pode formata un skrita di Lingua kabuverdianu. Basta nu le kes skritus na kriolu (sitadu li di baxu) pa odja undi ki sta prabulema na "uniformizasãu" di skrita di Lingua nasional na Kabuverdi. Pa es trabadju ki sta ta mestedu mas algen ku formasãu akademiku na aria di linguajen.


1. Parabens Nhu Veiga, di es bes publikamenti. Bianda di artigu nho, e lúsidu, klaru sima agu di nasenti, linpu. E un artigu e k´ta sklarese tude ken tiver, na verdade, k´vontade de intende es stória de Alfabete Kabverdiane (ja ke ALUEPEC ja pasá stória). Sima algen dze-li, un aula sselente, pa ken kre sabe, pa ken kre intendê. N ta kriditá ma te David Leite gradsê. Agora, naverdade ten jente sen tine, e kre so lansá konfuzon. N ka sabe se es e kabeverdiane o se purtuges ainda ke koplekse de kolonizador e kre drubá nos independésa. Ja k´ nen un kabverdiale lúsde i nen na se bon juize podê ser kontra se prope identidade. N konxe jente e k´ta pensá un alfabete pa nos linga de un forma diferente, ma es ten un pustura respeitavel, ja ke sis atitude e étk, na raspeite pa opinion kotrar. Mi pesualmente N ka ta sinti luzófene, i nen N ka ta asumí purtuges kome meu! N ta kreditá ke na kabeverde no ten ke ten direite de pode skuí pusibilidade de manifesta na nos prope linga, i de pode ser nos meze, koza ke te oje stóde ta kontinuá ta negó-ne. Pa mi Purtuges e so mas un txave de fénda, sima franses, Mandiga, o kolker ote linga e k´ pode sirvi-m pa n atinji kolker objetive spesifke. Kriole non, kriol e nha identidade, el e nha alma , el e mi, nha prope psoa. N ka e kontra insine de purtuges na skóla, ma mi e kontra el okupa spase de kriole. Na es mumente no ten un sistema de aparthaid liguistike na kabverde, onde nos linga e marjinalizode, pruibide (di faktu) na nos skola, dskriminode na k.Sosial, pa guverne i pa parlamente. I es-li e inadmisivel, inaseitavel, kontra direite umane i liberdade de pove kabverdiane, un pove e ke un dia proklamá se independensa, istué direite de skuí se prope rume. I timente for asin MI E KÓNTRA, mas, ondê k´N puder N ta konbatel, te dia ke no konsegi nos independénsia de verdade. Agóra, kada un e livre de uza linga ke el kre, sima mi e livre de uza linga k´N kre. Konstituison de kabeverde e inkostituisional inkuante el ta marjinalizá linga natural de nos pove, i el ta po ote na se lugar. Proklamá independensia e fasil, konstruil ke mas difisil, e kel la ta pdi ter Ome motxe pa fazel... Koza e k´ta falta dente de nos parlamente. Viva Independensia i dignidade nasional de pove de Kabverde.
2. Apoiadu Dr. Manuel Veiga. Nho e un ruspetu y autoridadi na materia. Ti ki nho papia kes leigus ta kala pa-s obi sabedoria ta sai doxi di boka di kenha ki sabe, ten kunhesimentu sientifiku y tekniku di lingua. Parse-m ma es artigu di opinion ta sirbe di DDT pa mata kes moskitinhus y tudu kes pragas anonimus na net. Kala, kala, relatu na radiu. Dexa-m obi relatu. Fika ketu mos. relatu. Seleson di Kabu verdi sta djuga ku ekipa di leigus na ALUPEC: pasa K pa Marciano. Marciano dja finta un, finta dos, finta tres y pasa TX pa Mario Matos. Mario Matos korri, korri, faze David Leiti dodinha y pasa G pa Montrond. Montrond dumina G ku petu. Poi G na txon, finta 3 leigus di un sintada. Koloka bola na pe. Da uma kutan y poi guardaredis di ladu. Gooooooooooooooluuuuuuuuuuuuuu. Un Golaaaaaaaaasuuuuuuuuu di seleson di Kabuverdi. Goooooooooooooluuuuuuuuuuu di Montrond. Seleson di Kabu Verdi sa ta gamga Leigus di Kabu Verdi pa 5 - 0.
3. Ben ta txegá fôte de estróge i desgrasa na San Nikau i Sintanton, de Mindel sustóde ta boiá, nutísia de jente ke krede na boka, de jente dezusperóde pakê ses kaza ta in prige de ronbá i, pior ainda, dos dia despox txegá nutísia dakel manhe i dôs fidje interrode, pra senpre, debóxe dun kebrada na rotxa de Kuvuada, na San Niklau. Un tristeza funde, un revolta sen tine… Senpre no pagá un prese kóre pa boa az-ága… N ta lenbrá de nutísia de kebrada na Sintanton, ke jente ta morrê debóxe de pedra, terra i lama o anton rastóde, junte má kaza, almara, árvre, tude koza ke rbera dzuride ta rosegá i ta bá largá na mar
Má vida ê kára & kroa. Tude rbera tem dôx bordera i nunka ta fkóde nun lóde so. Otes nutísia ben ta txegá: barrajen de Poiloni ti ta intxi, barrajen de Rbera Prata intxi exburdia desde primera txuva, (N fká ta pensá na nha amige de Rbera de Duke i dakel sês barrajen ke, de serteza torná intxi, sima há uns one atrás. Se kalhar já ex ti ta ta novegá de jangada na el…), sisterna expaióde pa tude kex kónpe i lukalidade de Foge, Santiage, Sintanton, San Niklau, Brava i Mai, subretude, intxi, sisterna dakês liseu más resente sima kel de Rbera das Pata, intxi tanbê, midje ta talude na txeu zona i kês de zona alta kre kintura de Sol pês ka mofá, tude jente ta ke esperansa nun óne de kmida & fartura, un óne bon!
Kriolu e di kada un, mas Lingua Kabuverdianu e di tudu kauverdianu, pur isu, kada kauverdianu, sidadãu debe sinti enkorajadu i pa izerce se direitu i obrigasãu di "poi se kaskadjinhu" na midida di se pusibilidadi, pa el pode reklama erdansa, ora ki txiga ora... Nu ka pode da au luxu di tadja sidadãu kauverdianu... E Dimokrasia "ki dja nu ten dja" ki  faze abri es dibati, ... Nasãu e di nos tudu, fepu!

Vozes de Animais...A fala foi dada ao homem,

Vozes dos animais

Palram pega e papagaio,
E cacareja a galina;
Os tenos pombos arrulham,
Geme a rola inocentinha.

Muge a vaca, berra o touro,
Grasna a rã, ruge o leão;
O gato mia, uiva o lobo,
Também uiva e ladra o cão.

Relincha o nobre cavalo,
Os elefantes dão urros,
A tímida ovelha bala
Zurrar é próprio dos burros.

Regouga o sagaz raposa,
Brutinho muito matreiro;
Nos ramos cantam as aves,
Mas pia o mocho agoureiro.

Saben as aves ligeiras
O canto seu variar;
Fazem gorgeios às vezes,
As vezes põem-se a chilrar.

O pardal daninho dos campos,
Não aprendeu a cantar:
Como os ratos e as doninhas
Apenas sabe chiar.

O negro corvo crocita,
Zune o mosquito enfadonho;
A serpente no deserto
Solta o assobio medonho.

Chia a lebre, grasna o pato,
Ouvem se os porcos grunhir;
Libando o suco das flores,
Costtuma a abelha zumbir.

Bramem os tigres,
Pia, pia, o pintainho;
Cucurita, canta o galo,
Late e gane o cachorrinho.

A vitelinha dá berros,
O cordeirinho balidos;
O macaquinho dá guinchos,
A criancinha vagidos.

A fala foi dada ao homem,
Rei dos outros animais:
Nos versos lidos acima
Se encontram em pobre rima
As vozes dos principais.

Pedro Dinis, In LIVRO DE LEITURA DA 3ª CLASSE (1960?)

1.10.09

Not comment

A Pátria


Menino, sabes o que é a Pátria?
A Pátria é a terra em que nascemos, a terra em que nasceram os nossos pais e muitas gerações de portugueses como nós.
É nossa Pátria todo o território sagrado que D. Afonso Henriques começou a talhar para a nação portuguesa, que tantos heróis defenderam com o seu sangue ou alargaram com o seu sacrifício de suas vidas. É a terra em que viveram e agora repousam esses heróis a par de santos e sábios, de escritores e artistas geniais. A Pátria é a mãe de nós todos - os que já se foram, os que vivemos e os que depois de nós hão-de vir.
Na Pátria está, meu menino, a casa em que vieste à luz do dia, o regaço materno que tanta vez te embalou, a aldeia ou a cidade em que tu cresceste, a escola onde melhor te ensinam a conhecê-la e amá-la, e a família e as pessoas que te rodeiam.
No campo estão os campos de ricas searas, os prados verdejantes, os bosques sombreados, as vinhas de cachos negros ou de cor de ouro, os montes com as suas capelinhas brancas votivas.
A Pátria é o solo abençoado de todo o Portugal, com as suas ilhas doo atlântico (Açores e Madeira, Cabo Verde, S. Tomé e Príncipe…) as nossas terras dos dois lados de África, a Índia, Macau, a longínqua Timor.
Para cá e para além dos mares, é nossa Pátria bendita todo o território em que à sombra da nossa bandeira, se diz na formosa a língua portuguesa a doce palavra Mãe!

1º Texto : In LIVRO DE LEITURA DA 3ª CLASSE